Rachel Cusk - Μετάβαση by Gutenberg Books

EFEFEFEFEFEFEFEFH

Ε Κ Δ Ο Σ Ε Ι Σ

G u t e n b e r G

EFEFEFEFEFEFEFEFH

EFEFEFEFEFH

HEFEFEFEFEF

EFEFEFEFEFEFEFEFH

RACHEL CUSK

ΜΕΤΑΒΑΣΗ Μετάϕραση

᾽Αθηνὰ Δημητριάδου

GutenberG || ALDInA - 21

EFEFEFEFEFEFEFEFH

EFEFEFEFEFH

HEFEFEFEFEF

῾Ο ἀγώνας μιᾶς γυναίκας νὰ ξαναχτίσει τὴ ζωή της [...]. Καλύτερο κι ἀπὸ τὸ Περίγραμμα, τὸ δεύτερο μέρος τῆς τριλογίας φέρνει στὸ προσκήνιο τὶς πνευματικὲς καὶ φεμινιστικὲς ἀνησυχίες τῆς Cusk, χαρίζοντάς μας ἔτσι σκηνὲς ἰδιαίτερης ἀναγνωστικῆς ἀπόλαυσης. THE GUARDIAN



Τὸ πιὸ ἑλκυστικὸ ἀπὸ δραματουργικῆς ἄποψης μυθιστόρημα τῆς τριλογίας τῆς Cusk. NEW YORK REVIEW OF BOOKS



Ἕνα πολὺ ἀσυνήθιστο μυθιστόρημα μὲ ἕνα φαινομενικὰ συνηθισμένο θέμα, τὶς ἐσωτερικὲς καταστροφὲς ποὺ προκαλεῖ ἕνα διαζύγιο καὶ ὁ τεμαχισμὸς μιᾶς ζωῆς στὰ δύο. SÜDDEUTSCHE ZEITUNG



Μοναξιά, φόβος, πάλη: τρεῖς λέξεις ποὺ κυριαρχοῦν στὸν κόσμο τῆς Φαίης μετὰ τὸ διαζύγιό της. Φοβισμένη καὶ ἀνήσυχη παλεύει νὰ βρεῖ διέξοδο ἀπὸ παλιὰ στερεότυπα καὶ συναισθήματα καὶ τὸν δρόμο της πρὸς τὴν ἐλευθερία. Μιὰ ὑπέροχη περιγραφὴ τοῦ τεράστιου προβλήματος ποὺ λέγεται καθημερινότητα. SPIEGEL

Μιὰ μετακόμιση εἶναι γιὰ τὴν πρόσφατα διαζευγμένη Φαίη ἡ πρώτη ἀπὸ μιὰ σειρὰ προσωπικῶν μεταβάσεων καὶ ἀλλαγῶν. Τὸ αὐτοτελὲς δεύτερο μυθιστόρημα τῆς τριλογίας τῆς Rachel Cusk ποὺ ἐντυπωσίασε τὸ κοινὸ καὶ ἔκανε τοὺς κριτικοὺς νὰ παραληροῦν. Γιατί; ῞Ωριμη γυναίκα, μητέρα, διαζευγμένη, ἐργαζόμενη, ὅπως ἡ ἡρωίδα της, ἡ Rachel Cusk ἔχει νιώσει τὶς δυσκολίες μιᾶς προσωπικῆς ἀλλαγῆς, ξέρει τὸν ἀγώνα μιᾶς γυναίκας νὰ ξεφύγει καὶ ἀπὸ τὸ παρελθὸν καὶ ἀπὸ τοὺς ρόλους ποὺ τῆς ἐπιβάλλονται. Δεῖτε μόνοι σας:

ΜΙα ασΤρΟΛΟγΟσ μοῦ ἔστειλε ἕνα email, εἶχε, λέει, σημαντικὰ νέα νὰ μοῦ ἀνακοινώσει σχετικὰ μὲ τὸ ἄμεσο μέλλον μου. ῎Εβλεπε πράγματα ποὺ ἐγὼ δὲν μποροῦσα νὰ δῶ: τὰ προσωπικά μου στοιχεῖα εἶχαν περιέλθει στὴν κατοχή της, δίνοντάς της τὴ δυνατότητα νὰ μελετήσει τοὺς πλανῆτες γιὰ λογαριασμό μου. ῎ηθελε νὰ μ᾽ἐνημερώσει ὅτι στὸ γενέθλιο χάρτη μου ἀναμενόταν σύντομα μιὰ σημαντικὴ μετάβαση. αὐτὴ ἡ πληροϕορία τῆς εἶχε ἐξάψει τὸ ἐνδιαϕέρον, ὅσο σκεϕτόταν τί ἀλλαγὲς θὰ μποροῦσε ν ᾽ἀντιπροσωπεύει. Μὲ ἕνα μικρὸ ἀντίτιμο θὰ τὴ μοιραζόταν μαζί μου, ὥστε νὰ μπορέσω νὰ τὴν ἀξιοποιήσω κατὰ τὸ δοκοῦν. Διαισθανόταν –συνέχιζε τὸ email– ὅτι εἶχα ἀποπροσανατολιστεῖ, ὅτι ὧρες ὧρες πάλευα νὰ βρῶ κάποιο νόημα στὶς τωρινὲς συνθῆκες τῆς ζωῆς μου γιὰ ν ᾽ἀρχίσω πάλι νὰ ἐλπίζω στὸ μέλλον· διαισθανόταν ὅτι ἐμεῖς οἱ δύο εἴχαμε ἰσχυρὸ προσωπικὸ δεσμό, καὶ παρόλο ποὺ δὲν μποροῦσε νὰ ἐξηγήσει τὸ συγκεκριμένο συναίσθημα, εἶχε ἐπίγνωση ὅτι ὁρισμένα πράγματα δὲν ἐπιδέχονται ἑρμηνεία. Κατανοοῦσε ὅτι πολλοὶ ἄνθρωποι ἀδιαϕοροῦν γιὰ τὰ σημάδια τ ᾽οὐρανοῦ, ἀλλὰ ἦταν πεπεισμένη πὼς ἐγὼ δὲν ἤμουν ἀπ ᾽ αὐτούς. Δὲν εἶχα αὐτὴ τὴν τυϕλὴ πίστη στὴν πραγματικότητα ποὺ ἔκανε κάποιους ἄλλους ν᾽ἀναζητοῦν χειροπιαστὲς ἑρμηνεῖες. ῎ηξερε πὼς

RACHEL CUSK

εἶχα ὑποϕέρει τόσο ὥστε ν᾽ἀρχίσω νὰ θέτω διάϕορα ἐρωτήματα, γιὰ τὰ ὁποῖα μέχρι στιγμῆς δὲν εἶχα λάβει ἀπαντήσεις. ῞Ομως οἱ κινήσεις τῶν πλανητῶν συνιστοῦν μιὰ ζώνη ἀπεριόριστων δονήσεων στὸ ἀνθρώπινο πεπρωμένο: ἴσως, βέβαια, ὁρισμένοι ἄνθρωποι νὰ μὴν πιστεύουν πὼς εἶναι τόσο σημαντικοὶ ὥστε νὰ ἔχουν κάποιο ρόλο ἐκεῖ. Τὸ λυπηρό, ἔλεγε, εἶναι πὼς σήμερα, τὴν ἐποχὴ τῆς ἐπιστήμης καὶ τῆς ἔλλειψης θρησκευτικῆς πίστης, ἔχουμε χάσει τὴν αἴσθηση τοῦ τί σημαίνει ἄνθρωπος. ῎Εχουμε γίνει ἀπάνθρωποι τόσο ἀπέναντι στὸν ἑαυτό μας ὅσο καὶ στοὺς ἄλλους, ἐπειδὴ πιστεύουμε πὼς σὲ τελικὴ ἀνάλυση δὲν ἀξίζουμε τίποτα. Οἱ πλανῆτες, εἶπε, μᾶς δίνουν τὴν εὐκαιρία νὰ ἀνακτήσουμε τὴν πίστη μας στὸ μεγαλεῖο τοῦ ἀνθρώπου: πόσο περισσότερη ἀξιοπρέπεια καὶ ἀκεραιότητα, καλοσύνη, ὑπευθυνότητα καὶ σεβασμὸς δὲν θὰ χαρακτήριζαν τὶς μεταξύ μας σχέσεις ἂν πιστεύαμε ὅτι ὅλοι μας, ὁ καθένας ἀπὸ μᾶς, ἔχει τὴ δική του θέση στὸ σύμπαν; ῾η ἀστρολόγος ἔνιωθε ὅτι ἐγώ, μόνον ἐγώ, μποροῦσα ν ᾽ἀντιληϕθῶ πόσο θὰ συνέβαλλε κάτι τέτοιο στὴν παγκόσμια εἰρήνη καὶ εὐημερία, ἢ μᾶλλον τί ἐπανάσταση θὰ ἐπέϕερε σὲ προσωπικὸ ἐπίπεδο μιὰ διευρυμένη ἀντίληψη γιὰ τὸ πεπρωμένο. Μοῦ ζητοῦσε συγγνώμη ποὺ ἦρθε σ ᾽ἐπαϕὴ μαζί μου μ᾽αὐτὸν τὸν τρόπο καὶ ποὺ μοῦ μίλησε τόσο ἀνοιχτά. ῞Οπως εἶχε ἤδη πεῖ, ἔνιωθε ὅτι μεταξύ μας ὑπῆρχε ἰσχυρὸς προσωπικὸς δεσμός, καὶ γι᾽ αὐτὸ εἶχε πάρει τὸ θάρρος νὰ μοῦ ἀνοίξει τὴν καρδιά της. Δὲν ἀποκλείεται οἱ ἴδιοι ἀλγόριθμοι ποὺ δημιούργησαν αὐτὸ τὸ email νὰ δημιούργησαν καὶ τὴν ἴδια τὴν ἀστρολόγο: ἡ γλώσσα της ἀπέπνεε τὸ χαρακτήρα της,

Μ Ε Τα Βα σ η

ὁ τόνος αὐτῆς τῆς γλώσσας ἐπαναλαμβανόταν ὑπερβολικὰ συχνά: ἦταν προϕανὲς ὅτι καὶ ἡ ἴδια ἡ ἀστρολόγος εἶχε δομηθεῖ σὲ συγκεκριμένο τύπο ἀνθρώπου, τόσο προϕανὲς ὥστε ἦταν ἀδύνατον νὰ εἶναι κι αὐτὴ ἄνθρωπος. ῾Ως ἐκ τούτου, βρῆκα τὴ συμπάθεια καὶ τὸ ἐνδιαϕέρον της ἐλαϕρῶς ἀνησυχητικά· ὅμως γιὰ τοὺς ἴδιους λόγους τὰ θεώρησα ἀντικειμενικά. ῞Ενας ϕίλος μου, ποὺ εἶχε πέσει σὲ κατάθλιψη ἀϕότου χώρισε, μοῦ ὁμολόγησε πρόσϕατα ὅτι συχνὰ βούρκωνε μὲ τὸ ἐνδιαϕέρον ποὺ ἔδειχνε γιὰ τὴν ὑγεία καὶ τὴν εὐημερία του ἡ ϕρασεολογία στὶς διαϕημίσεις καὶ τὶς συσκευασίες τροϕίμων, καθὼς καὶ μὲ τὴν ἀγωνία ποὺ ἐξέϕραζαν οἱ ἠχογραϕημένες ϕωνὲς σὲ τρένα καὶ λεωϕορεῖα μήπως χάσει τὴ στάση του· ἔνιωθε μέχρι καὶ κάτι σὰν ἀγάπη γιὰ τὴ γυναικεία ϕωνὴ ποὺ τὸν κατηύθυνε ὅταν ὁδηγοῦσε τὸ αὐτοκίνητό του, μὲ μιὰ προσήλωση ποὺ ἡ γυναίκα του δὲν εἶχε δείξει ποτέ. ῎Ελεγε πὼς εἶναι τόσο πλούσια ἡ συγκομιδὴ γλωσσικῶν στοιχείων καὶ πληροϕοριῶν ἀπὸ τὴ ζωή, ὥστε μπορεῖ τελικὰ τὸ ἀνθρώπινο ἀντίγραϕο νὰ εἶναι πιὸ οὐσιαστικὸ καὶ πιὸ σχεσιακὸ ἀπὸ τὸ πρωτότυπο, μπορεῖ νὰ βρίσκει κανεὶς μεγαλύτερη τρυϕερότητα σ ᾽ἕνα μηχάνημα παρὰ στὸ συνάνθρωπό του. στὸ κάτω κάτω τῆς γραϕῆς, ἡ μηχανιστικὴ ἀλληλεπίδραση ἦταν ἀπόσταγμα ὄχι ἑνὸς ἀνθρώπου ἀλλὰ πολλῶν. Ποὺ σημαίνει ὅτι θὰ πρέπει νὰ ὑπάρξουν πολλοὶ ἀστρολόγοι γιὰ νὰ δημιουργηθεῖ αὐτὸ τὸ ἕνα ἀντίγραϕο. Πάντως, τὸν καθησύχαζε αὐτὸ καθαυτὸ τὸ γεγονὸς ὅτι ὅλο τοῦτο τὸ σχοινοτενὲς χορικὸ δὲν συνδεόταν μὲ συγκεκριμένο ἄτομο, ἀλλὰ ἔμοιαζε νὰ προέρχεται ἀπὸ παντοῦ καὶ πουθενά: ἀντιλαμβανόταν ὅτι πολλοὶ ἄνθρωποι ἔβρισκαν αὐτὴ τὴν

RACHEL CUSK

ἰδέα ἐξοργιστική, ἀλλὰ γιὰ κεῖνον ὁ ἐκϕυλισμὸς τῆς ἀτομικότητας σήμαινε ἐπίσης ἐκϕυλισμὸ τῆς ἱκανότητας νὰ πληγώνεις τὸν ἄλλον. αὐτὸς ὁ ἴδιος ϕίλος –συγγραϕέας τὸ ἐπάγγελμα– μὲ εἶχε συμβουλέψει πέρσι τὴν ἄνοιξη πὼς ἂν ἐπρόκειτο νὰ μετακομίσω στὸ Λονδίνο μὲ περιορισμένο κονδύλι, καλύτερα ν ᾽ ἀγόραζα κακὸ σπίτι σὲ καλὸ δρόμο παρὰ καλὸ σπίτι σὲ κακὴ περιοχή. Εἶπε πὼς τὰ στερεότυπα ἀϕοροῦν μόνο τοὺς πολὺ τυχεροὺς καὶ τοὺς πολὺ ἄτυχους: ἐμεῖς οἱ ὑπόλοιποι πρέπει νὰ διαλέξουμε. ῾Ο μεσίτης ξαϕνιάστηκε ποὺ ἐπέμενα σ ᾽ αὐτὸ τὸ θραῦσμα σοϕίας, ἂν ἐπρόκειτο γιὰ σοϕία. ᾽απὸ προσωπικὴ ἐμπειρία ἤξερε πὼς οἱ δημιουργικοὶ ἄνθρωποι θεωροῦν σπουδαιότερα πλεονεκτήματα τὸ ϕῶς καὶ τὸ χῶρο ἔναντι τῆς περιοχῆς. συνήθως ἀναζητοῦν μιὰ προοπτικὴ στὸ καθετί, ἐνῶ ὁ περισσότερος κόσμος κυνηγάει τὴν ἀσϕάλεια τοῦ κοινῶς ἀποδεκτοῦ, ἐν ὀλίγοις ὅ,τι ἔχει ἀναπτυχθεῖ στὸ μέγιστο, δηλαδὴ ἀκίνητα ποὺ ἔχουν ἐξαντλήσει τὶς δυνατότητές τους καὶ στὰ ὁποῖα δὲν μπορεῖ νὰ προστεθεῖ κάτι παραπάνω. ῾η εἰρωνεία, πρόσθεσε, εἶναι πὼς οἱ ἄνθρωποι αὐτοί, ἐνῶ ϕοβοῦνται νὰ πρωτοτυπήσουν οἱ ἴδιοι, ἔχουν ὡστόσο ἐμμονὴ μὲ τὴν πρωτοτυπία. Οἱ πελάτες του ἐκστασιάζονται μὲ τὴν παραμικρὴ ὑπόνοια κάποιου στοιχείου «ἐποχῆς»: ἔ, λοιπόν, λίγο ν ᾽ἀπομακρυνθεῖς ἀπὸ τὸ κέντρο, βρίσκεις τέτοια ἕνα σωρό, σὲ πολὺ χαμηλότερη τιμή. Εἶναι ἄξιο ἀπορίας γιατί ὁ κόσμος ἐξακολουθεῖ ν ᾽ἀγοράζει σὲ γειτονιὲς ὅπου οἱ τιμὲς βρίσκονται σὲ ὕψη δυσθεώρητα, ὅταν σὲ ἀνερχόμενες περιοχὲς ὑπάρχουν πραγματικὲς εὐκαιρίες. ῎Ισως κατὰ βάθος νὰ ϕταίει ἡ ἔλλειψη ϕαντασίας. σήμερα, εἶπε, ἡ ἀγορὰ ἔχει

Μ Ε Τα Βα σ η

πιάσει ταβάνι: ὅμως αὐτό, ἀντὶ ν᾽ἀποθαρρύνει τοὺς ἀγοραστές, μᾶλλον τοὺς ἐξιτάρει. σὲ καθημερινὴ βάση ἔβλεπε νὰ ἐκτυλίσσονται μπροστά του σκηνὲς ἀπόλυτου παραλογισμοῦ, στὸ γραϕεῖο του γινόταν τὸ ἔλα νὰ δεῖς, οἱ πελάτες διαγκωνίζονταν ποιός θὰ δώσει τὰ πιὸ πολλὰ γιὰ νὰ πάρει κάτι δυσανάλογα λίγο, λὲς κι ἀπ ᾽αὐτὸ ἐξαρτιόταν ἡ ζωή τους. Εἶχε κάνει ὁμαδικὲς παρουσιάσεις σπιτιῶν ὅπου οἱ πελάτες κόντεψαν ν ᾽ἁρπαχτοῦν ἀπὸ τὰ μαλλιά, εἶχε συντονίσει πλειοδοσίες ὅπου τέτοια ἐπιθετικότητα δὲν εἶχε ξαναδεῖ, κάποιοι ἔϕτασαν νὰ τὸν δωροδοκήσουν γιὰ νὰ τύχουν προνομιακῆς μεταχείρισης: ὅλοι γιὰ ἀκίνητα πού, ἂν τὰ ἔβλεπες μὲ ψύχραιμη ματιά, ἦταν ἐντελῶς συνηθισμένα. ᾽Ιδιαίτερη ἐντύπωση τοῦ ἔκανε ἡ εἰλικρινὴς ἀπόγνωση ἐκείνων τῶν ἀνθρώπων ὅταν γίνονταν ἕρμαια τῆς ἐπιθυμίας τους: τοῦ τηλεϕωνοῦσαν κάθε τρεῖς καὶ λίγο γιὰ νὰ μάθουν ἂν εἶχε νεότερα, ἢ καλοῦσαν στὸ γραϕεῖο του χωρὶς λόγο καὶ αἰτία· τὸν ἱκέτευαν, καμιὰ ϕορὰ ἔκλαιγαν κιόλας· τὴ μιὰ στιγμὴ θύμωναν, τὴν ἄλλη τὸ μετάνιωναν, καὶ πολλὲς ϕορὲς τὸν διασκέδαζαν μὲ μακροσκελεῖς ἐξομολογήσεις γιὰ τὰ προσωπικά τους. θὰ τοὺς λυπόταν ἂν δὲν ἤξερε πὼς τὴ στιγμὴ ποὺ ὅλα θὰ τέλειωναν καὶ ἡ ἀγοραπωλησία θὰ ὁλοκληρωνόταν, τὸ δράμα θὰ κοβόταν μαχαίρι καὶ ὅλοι θὰ διέγραϕαν ἀπὸ τὴ μνήμη τους ὄχι μόνο τὴ δική τους συμπεριϕορὰ ἀλλὰ καὶ ὅσων εἶχαν ἀναγκαστεῖ νὰ τὴν ὑποστοῦν. Εἶχε πελάτες ποὺ τὴ μιὰ βδομάδα τοῦ εἶχαν ἐκμυστηρευτεῖ τὶς πιὸ ἀνατριχιαστικὲς λεπτομέρειες τῆς προσωπικῆς τους ζωῆς καὶ τὴν ἑπόμενη τὸν εἶχαν προσπεράσει στὸ δρόμο χωρὶς νὰ δείξουν κὰν ὅτι τὸν ἀναγνωρίζουν· εἶχε δεῖ ζευγάρια νὰ ἐξευτελίζο-

RACHEL CUSK

νται μπροστὰ στὰ μάτια του καὶ μετὰ νὰ ζοῦν τὴ ζωούλα τους στὴ γειτονιὰ σὰν νὰ μὴν τρέχει τίποτα. Μόνον ὅταν ἔδειχναν νὰ ἔχουν λησμονήσει τὰ πάντα, μόνο τότε διέκρινε καμιὰ ϕορὰ σημάδια ντροπῆς. στὴν ἀρχὴ τῆς σταδιοδρομίας του αὐτὰ τὰ περιστατικὰ τὸν ἀναστάτωναν, εὐτυχῶς ὅμως ἡ πείρα τοῦ δίδαξε νὰ μὴν τὰ παίρνει προσωπικά. Καταλάβαινε ὅτι γι᾽αὐτοὺς δὲν ἦταν παρὰ ἕνα πρόσωπο στὸ ὁποῖο εἶχαν ἀπευθυνθεῖ πάνω στὴν ἀπελπισία τους, κοινῶς τὸ ἀντικείμενο μετάθεσης τοῦ προβλήματος. ῾Ωστόσο, ἡ ἴδια ἡ ἐπιθυμία ἐξακολουθοῦσε νὰ τὸν μπερδεύει. Καμιὰ ϕορὰ κατέληγε στὸ συμπέρασμα πὼς οἱ ἄνθρωποι θέλουν μόνον αὐτὸ ποὺ εἶναι βέβαιο ὅτι δὲν μποροῦν ν᾽ἀποκτήσουν· ἄλλες ϕορὲς τοῦ ϕαινόταν πιὸ περίπλοκο. συχνά, οἱ πελάτες του παραδέχονταν ὅτι ἔνιωθαν ἀνακούϕιση ποὺ ἡ ἐπιθυμία τους δὲν εἶχε ἱκανοποιηθεῖ: οἱ ἴδιοι ἄνθρωποι ποὺ ὅταν ἔχαναν ἕνα σπίτι χάλαγαν τὸν κόσμο κι ἔκλαιγαν σὰν παιδιά, ἐπειδὴ δὲν εἶχε γίνει τὸ δικό τους, λίγες μέρες ἀργότερα κάθονταν ἤρεμοι στὸ γραϕεῖο του, ἐκϕράζοντας τὴν εὐγνωμοσύνη τους ποὺ τὸ σπίτι δὲν εἶχε περάσει σ ᾽ αὐτούς. Τώρα καταλάβαιναν πὼς ἦταν ἐντελῶς ἀκατάλληλο γιὰ τὶς ἀνάγκες τους· ζητοῦσαν νὰ μάθουν τί ἄλλο εἶχε στὰ κιτάπια του. γιὰ τὸν περισσότερο κόσμο, εἶπε, ἡ ἀναζήτηση καὶ ἀγορὰ ἑνὸς σπιτιοῦ εἶναι μιὰ διαδικασία ποὺ ἀπαιτεῖ ὑπερδραστηριότητα· καὶ ἡ ὑπερδραστηριότητα συνεπάγεται ἕνα συγκεκριμένο εἶδος τύϕλωσης, τὴν τύϕλωση τῆς ἐμμονῆς. Μόνον ὅταν ἡ βούληση στερέψει πιά, ἀναγνωρίζουν οἱ περισσότεροι τὸ ρόλο τῆς μοίρας. ῎ημασταν στὸ γραϕεῖο του ὅταν ἔγινε αὐτὴ ἡ συζήτηση. ῎Εξω, τὰ αὐτοκίνητα σέρνονταν στὸν γκρίζο,

Μ Ε Τα Βα σ η

βρόμικο λονδρέζικο δρόμο. Τοῦ εἶπα ὅτι ἡ ϕρενίτιδα ποὺ μοῦ εἶχε περιγράψει ὄχι μόνο δὲν μὲ κέντριζε νὰ μπῶ κι ἐγὼ στὸ κυνήγι, παρὰ ἔσβησε καὶ τὸν παραμικρὸ ἐνθουσιασμὸ ποὺ μπορεῖ νὰ εἶχα γιὰ τὴν ἀγορὰ σπιτιοῦ, μὲ ἀποτέλεσμα νὰ θέλω νὰ σηκωθῶ καὶ νὰ ϕύγω ἀμέσως. ᾽Εξάλλου, δὲν εἶχα τὴν οἰκονομικὴ δυνατότητα νὰ ἐμπλακῶ σὲ πλειοδοσίες. Καταλάβαινα ὅτι, ὑπὸ τὶς παροῦσες συνθῆκες τῆς ἀγορᾶς, ἦταν μᾶλλον ἀπίθανο νὰ βρῶ μέρος γιὰ νὰ μείνω. Ταυτόχρονα ὅμως ἀντιδροῦσα στὴν ἰδέα πὼς οἱ δημιουργικοὶ ἄνθρωποι, ὅπως τοὺς εἶχε ἀποκαλέσει, ἀποδέχονται κατ ᾽ἀνάγκη ἕνα εἶδος περιθωριοποίησης, ἐπειδή, ὅπως τὸ εἶχε διατυπώσει εὐγενικά, ἔχουν ὑψηλότερες ἀξίες. ῍αν δὲν κάνω λάθος, εἶχε χρησιμοποιήσει τὴ λέξη «ϕαντασία»: γιὰ ἕναν τέτοιο ἄνθρωπο, τὸ χειρότερο ποὺ εἶχε νὰ κάνει ἦταν νὰ ἐγκαταλείψει τὸ κέντρο γιὰ λόγους αὐτοπροστασίας καὶ νὰ ζητήσει ἄσυλο σὲ μιὰ αἰσθητικὴ πραγματικότητα, στὴν ὁποία ὁ ἔξω κόσμος δὲν ἀλλάζει ποτὲ πρὸς τὸ καλύτερο. Προσωπικά, δὲν ἤθελα νὰ ἀνταγωνιστῶ κανέναν, πόσο μᾶλλον νὰ θέσω νέα κριτήρια γιὰ τὸ τί συνιστᾶ νίκη καὶ τί ὄχι. ῎ηθελα ὅ,τι καὶ ὅλος ὁ ὑπόλοιπος κόσμος, ἔστω κι ἂν δὲν θὰ μποροῦσα νὰ τὸ ἀποκτήσω. ῾Ο μεσίτης ξαϕνιάστηκε κάπως μ᾽αὐτὰ τὰ σχόλια. Δὲν ὑπονοοῦσε, μοῦ εἶπε, ὅτι ἔπρεπε νὰ περιθωριοποιηθῶ. ῾απλῶς πίστευε ὅτι μὲ τὰ χρήματα ποὺ διέθετα θὰ ἔβρισκα καλύτερο σπίτι, καὶ μάλιστα πιὸ εὔκολα, σὲ κάποια λιγότερο ὑπερεκτιμημένη γειτονιά. Καταλάβαινε πὼς ἤμουν σὲ εὐάλωτη θέση. ῎ασε ποὺ τέτοιο ϕαταλισμὸ σὰν τὸν δικό μου δὲν τὸν συναντοῦσε συχνὰ στὸν κόσμο μὲ τὸν ὁποῖο εἶχε ἐπαγγελματικὲς δοσοληψίες.

RACHEL CUSK

῍αν ὅμως ἤμουν ἀποϕασισμένη ν ᾽ἀκολουθήσω τὸ ρεῦμα, τότε ναί, εἶχε κάτι νὰ μοῦ δείξει. Εἶχε τὰ στοιχεῖα ἀκριβῶς μπροστά του: τὸ ἀκίνητο εἶχε ξαναβγεῖ στὴν ἀγορὰ μόλις ἐκεῖνο τὸ πρωί, ἀϕοῦ ἡ προηγούμενη πώληση εἶχε ναυαγήσει. Τὸ σπίτι ἀνῆκε στὸ Δημόσιο, ποὺ ἐπιθυμοῦσε διακαῶς νὰ βρεθεῖ ἄλλος ἀγοραστὴς τὸ συντομότερο δυνατόν, πράγμα ποὺ ἀντικατόπτριζε καὶ ἡ τιμή του. ῞Οπως τὸ βλέπω ἐγώ, εἶπε, θὰ ἔλεγα πὼς εἶναι μᾶλλον σὲ κακὴ κατάσταση – πρακτικὰ δὲν εἶναι κατοικήσιμο. Οἱ περισσότεροι πελάτες του, παρὰ τὶς ἀδηϕάγες διαθέσεις τους, δὲν θὰ τὸ πλησίαζαν στὸν αἰώνα τὸν ἅπαντα. ῍αν τοῦ ἐπέτρεπα νὰ χρησιμοποιήσει τὴ λέξη «ϕαντασία», ἔ, τότε σίγουρα ξεπερνοῦσε καὶ τὴν πιὸ ζωηρή· πάντως ἔπρεπε νὰ ὁμολογήσει ὅτι ὡς τοποθεσία ἔχει ἐνδιαϕέρον. ῾Ωστόσο ὁ ἴδιος, δεδομένης τῆς κατάστασής μου, δὲν μποροῦσε νὰ μ᾽ἐνθαρρύνει ἐλαϕρᾶ τῆ καρδία. ῎Επρεπε ἀπαραιτήτως νὰ ζητήσω τὴ γνώμη ἑνὸς κατασκευαστῆ ἢ ἑνὸς ἐργολάβου, κάποιου ποὺ θὰ μποροῦσε νὰ δεῖ τὸ σπίτι ψυχρὰ καὶ ἀντικειμενικά· τὸ πρόβλημα ἦταν πὼς τὰ περιθώρια κέρδους ἦταν τόσο μικρά, ὥστε δὲν ἐπρόκειτο νὰ δείξει κανεὶς ἐνδιαϕέρον. γιὰ πρώτη ϕορὰ μὲ κοίταξε στὰ μάτια. Προϕανῶς, εἶπε, δὲν εἶναι σπίτι γιὰ νὰ μείνουν παιδιά. Λίγες ἑβδομάδες ἀργότερα, ὅταν ἡ δουλειὰ εἶχε κλείσει, ἔτυχε νὰ συναντήσω τὸν μεσίτη στὸ δρόμο. Περπατοῦσε μοναχός του, ἀγκαλιὰ μ᾽ἕνα μάτσο χαρτιὰ καὶ μιὰ ἀρμαθιὰ κλειδιὰ νὰ κουδουνίζουν στὸ χέρι του. θυμήθηκα αὐτὰ ποὺ μοῦ εἶχε πεῖ καὶ ϕρόντισα νὰ τὸν χαιρετήσω, ἀλλὰ ἐκεῖνος ἴσα ποὺ μοῦ ἔριξε μιὰ ἀνέκϕραστη ματιὰ καὶ γύρισε ἀλλοῦ τὸ βλέμμα. αὐτὸ συνέβη

Μ Ε Τα Βα σ η

ἀρχὲς καλοκαιριοῦ, τώρα βρισκόμασταν στὶς ἀρχὲς τοῦ ϕθινοπώρου. Τὸ συγκεκριμένο περιστατικὸ μοῦ τὸ θύμισαν τὰ σχόλια τῆς ἀστρολόγου περὶ σκληρότητας τῶν ἀνθρώπων, γιατὶ ϕαινόταν ν ᾽ἀποδεικνύει πὼς ὅ,τι κι ἂν πιστεύουμε γιὰ τὸν ἑαυτό μας, δὲν εἴμαστε παρὰ τὸ ἀποτέλεσμα τοῦ πῶς μᾶς ἔχουν ϕερθεῖ οἱ ἄλλοι. στὸ email τῆς ἀστρολόγου ὑπῆρχε ἕνα link γιὰ τὶς ἀστρολογικὲς προβλέψεις ποὺ εἶχε ἑτοιμάσει γιὰ μένα. Πλήρωσα τὸ ἀντίτιμο καὶ τὶς διάβασα.

ΤΟν ΤζΕραρνΤ τὸν ἀναγνώριζες ἀμέσως: ὁδηγοῦσε τὸ ποδήλατό του ἀνάμεσα στ ᾽αὐτοκίνητα, μέσα στὸν ἥλιο, καὶ μὲ προσπέρασε χωρὶς νὰ μὲ δεῖ, τὸ πρόσωπό του στραμμένο πρὸς τὰ πάνω. Εἶχε μιὰ ἔκϕραση ϕευγάτη, μοῦ θύμισε τὸ θεατρικὸ στοιχεῖο τοῦ χαρακτήρα του, κι ἐκείνη τὴ βραδιά, δεκαπέντε χρόνια πρίν, ποὺ εἶχε καθίσει γυμνὸς στὸ περβάζι τοῦ παραθύρου στὸ διαμέρισμά μας, στὸν τελευταῖο ὄροϕο τοῦ κτηρίου, μὲ τὰ πόδια κρεμασμένα στὸ σκοτάδι, κι ἔλεγε πὼς ἦταν βέβαιος ὅτι δὲν τὸν ἀγαποῦσα. ῾η μόνη αἰσθητὴ διαϕορὰ ἦταν τὰ μαλλιά του, ποὺ τὰ εἶχε ἀϕήσει μακριά, μιὰ ἐντυπωσιακὴ χαίτη ἀπὸ ἀτίθασες μαῦρες μποῦκλες. Λίγες μέρες ἀργότερα τὸν ξαναεῖδα: ἦταν νωρὶς τὸ πρωὶ καὶ στεκόταν δίπλα στὸ ποδήλατό του, στὸ δρόμο, κρατώντας ἀπὸ τὸ χέρι ἕνα κοριτσάκι μὲ τὴ στολὴ τοῦ σχολείου. Κάποτε εἶχα συγκατοικήσει μὲ τὸν Τζέραρντ γιὰ κάμποσους μῆνες στὸ διαμέρισμα ποὺ εἶχε ἀγοράσει, καὶ ὅπου ἔμενε μέχρι σήμερα, ἀπ ᾽ὅσο τουλάχιστον ἤξερα. στὸ τέλος ἐκείνης τῆς περιόδου, χωρὶς πολλὲς ϕανϕάρες ἢ ἐξηγήσεις, τὸν εἶχα παρατήσει γιὰ κάποιον ἄλλον καὶ εἶχα μετακομίσει ἐκτὸς Λονδίνου. γιὰ μερικὰ χρόνια μετὰ τηλεϕωνοῦσε καμιὰ ϕορὰ στὸ σπίτι μας στὴν ἐξοχὴ καὶ ἡ ϕωνή του ἀκουγόταν τόσο σιγανὴ καὶ μακρινή, λὲς καὶ τηλεϕωνοῦσε κυριολεκτικὰ ἀπὸ τὴν

Μ Ε Τα Βα σ η

ἐξορία. ῞Ωσπου μιὰ μέρα μοῦ ἔστειλε ἕνα μακροσκελὲς χειρόγραϕο γράμμα, ἀρκετὲς σελίδες, ὅπου πάνω κάτω μοῦ ἐξηγοῦσε γιατί εἶχε θεωρήσει τὴ συμπεριϕορά μου ἀκατανόητη καὶ ἠθικὰ ἀνεπίτρεπτη. Τὸ γράμμα εἶχε ϕτάσει ἀμέσως μετὰ τὴ γέννηση τοῦ πρώτου μου γιοῦ, σὲ μιὰ περίοδο ἐξοντωτικὴ γιὰ μένα· δὲν κατάϕερα νὰ τὸ διαβάσω μέχρι τέλους, πόσο μᾶλλον νὰ ἀπαντήσω, γεγονὸς ποὺ προστέθηκε στὴ λίστα τῶν ἁμαρτιῶν μου. ᾽αϕοῦ χαιρετηθήκαμε κι ἐκϕράσαμε τὴν ἔκπληξή μας, ἀπ ᾽τὴ μεριά μου προσποιητή, μιὰ καὶ τὸν εἶχα δεῖ ἤδη μιὰ ϕορὰ χωρὶς νὰ μὲ ἔχει δεῖ ἐκεῖνος, ὁ Τζέραρντ μοῦ σύστησε τὸ κοριτσάκι ὡς κόρη του. Τὴ ρώτησα πῶς τὴ λένε καὶ μοῦ ἀπάντησε «Κλάρα», μ᾽ ἕνα ἀποϕασιστικό, διαπεραστικὸ τερέτισμα. ῾Ο Τζέραρντ ρώτησε πόσων χρονῶν ἦταν τώρα τὰ δικά μου, λὲς καὶ τὸ ἀπροκάλυπτο γεγονὸς πὼς ἦταν γονιὸς θὰ ἀμβλυνόταν ἂν εἶχα ἐμπλακεῖ κι ἐγὼ σὲ κάτι ἀνάλογο. Εἶχε δεῖ κάπου μιὰ συνέντευξή μου –πᾶνε, βέβαια, χρόνια τώρα– ὅπου περιέγραϕα τὸ σπίτι μου στὶς ἀκτὲς τοῦ σάσεξ, καὶ εἶχε ζηλέψει· τὰ σάουθ ντάουνς ἦταν μιὰ ἀπὸ τὶς πιὸ ἀγαπημένες του περιοχές. Ξαϕνιάστηκε, εἶπε, ποὺ μὲ ξαναεῖδε στὴν πόλη. «Μιὰ ϕορὰ περπατήσαμε μὲ τὴν Κλάρα ὅλο τὸ Μονοπάτι τῶν σάουθ ντάουνς ἀπὸ τὴ μιὰ ἄκρη ἴσαμε τὴν ἄλλη», εἶπε. «θυμᾶσαι, Κλάρα;» «ναί», ἀπάντησε τὸ παιδί. « ῎Εχω σκεϕτεῖ πολλὲς ϕορὲς ὅτι ἐκεῖ θὰ ἤθελα νὰ ζήσουμε, ἂν ϕεύγαμε ποτὲ ἀπὸ τὸ Λονδίνο», συνέχισε ὁ Τζέραρντ. «῾η νταϊὰν μοῦ ἐπιτρέπει νὰ διαβάζω τὰ ϕυλλάδια τῶν μεσιτικῶν, ἀρκεῖ μόνο νὰ τὰ διαβάζω».

RACHEL CUSK

«῾η νταϊὰν εἶναι ἡ μαμά μου», ἐξήγησε σοβαρὰ ἡ Κλάρα. ῾Ο δρόμος ὅπου στεκόμασταν ἦταν μιὰ ἀπ ᾽αὐτὲς τὶς ϕαρδιές, δεντρόϕυτες λεωϕόρους μὲ τὰ ὄμορϕα βικτοριανὰ σπίτια ποὺ θαρρεῖς κι ἀποτελοῦν ἐγγύηση γιὰ τὴν εὐπρέπεια τῆς γειτονιᾶς. ῞Οταν περνοῦσα μπροστὰ ἀπὸ τοὺς καλοκουρεμένους θάμνους ποὺ σχημάτιζαν ϕυσικοὺς ϕράχτες καὶ ἀπὸ τὰ τεράστια παράθυρα μὲ τὰ τζάμια ποὺ ἄστραϕταν, τὸ συναίσθημα τῆς ἀσϕάλειας ἐναλλασσόταν μ᾽ἐκεῖνο τῆς πλήρους ἀπόρριψης, ἐντελῶς ἀνεδαϕικὰ καὶ τὰ δύο. Τὸ διαμέρισμα ὅπου ἔμενα μὲ τὸν Τζέραρντ ἦταν ἐκεῖ κοντά, σ ᾽ἕνα δρόμο ὅπου ἡ γενικὴ αἴσθηση ἔπαιρνε δειλὰ δειλὰ τὴν κατιούσα, καθὼς ἡ γειτονιὰ ἄρχιζε νὰ μεταλλάσσεται σὲ μία ἀπὸ τὶς παραμελημένες, μόνιμα μποτιλιαρισμένες ἀνατολικὲς συνοικίες: τὰ σπίτια, ὄμορϕα ἀκόμα, ὅλο καὶ κάποιο ψεγάδι εἶχαν· οἱ θάμνοι στοὺς ϕράχτες δὲν ἦταν καὶ τόσο ϕροντισμένοι. Τὸ διαμέρισμα ἦταν ἕνας λαβύρινθος ἀπὸ δωμάτια στοὺς ἐπάνω ὀρόϕους μιᾶς ἐδουαρδιανῆς ἔπαυλης. ῾η ἐντυπωσιακὴ θέα του ἀποκάλυπτε ὅλη τὴν καθοδικὴ πορεία τῆς περιοχῆς ἀπὸ προνομιούχα σὲ ρυπαρή, μιὰ ἀντίθεση πού, ἐκείνη τὴν ἐποχή, ὁ Τζέραρντ ἔδειχνε ἄλλοτε νὰ τὴ διαχειρίζεται κι ἄλλοτε νὰ νιώθει παγιδευμένος σ ᾽αὐτήν. ᾽απὸ τὸ πίσω μέρος ἔβλεπες κτήρια ἀναγεννησιακῆς ἀρχιτεκτονικῆς στὰ δυτικά, μὲ τὶς περιποιημένες πελοῦζες τους, τὰ ἐπιβλητικὰ δέντρα τους καὶ τὶς διακριτικὲς νύξεις ἄλλων πανέμορϕων σπιτιῶν. ᾽απὸ μπροστὰ εἶχες μιὰ ζοϕερὴ πανοραμικὴ εἰκόνα ἀστικῆς ἐρήμωσης, μὲ θέα ἀπρόσκοπτη, μιὰ ποὺ τὸ σπίτι ἦταν χτισμένο σὲ ὕψωμα. Κάποτε ὁ Τζέραρντ μοῦ εἶχε δεί-

Μ Ε Τα Βα σ η

ξει στὸ βάθος ἕνα μακρύ, χαμηλὸ κτίσμα καὶ μοῦ εἶχε πεῖ ὅτι ἦταν γυναικεῖες ϕυλακές: τὶς βλέπαμε πολὺ καθαρά, τὰ βράδια μάλιστα διακρίναμε κάτι μικροσκοπικὲς πορτοκαλιὲς βοῦλες, τὶς καῦτρες ἀπὸ τὰ τσιγάρα ποὺ κάπνιζαν οἱ κρατούμενες στὸ διάδρομο μπροστὰ στὰ κελιά. Πίσω ἀπὸ τὴν ψηλὴ μάντρα τοῦ σχολείου, οἱ θόρυβοι ὅλο καὶ ϕούντωναν στὸ προαύλιο. ῾Ο Τζέραρντ ἀκούμπησε τὸ χέρι του στὸν ὦμο τῆς Κλάρας κι ἔσκυψε νὰ τῆς ψιθυρίσει κάτι στὸ ἀϕτί. Προϕανῶς τῆς ἔκανε κάποια παρατήρηση, ὁπότε ἄθελά μου θυμήθηκα τὸ γράμμα του καὶ τὸν κατάλογο μὲ τὰ ἐλαττώματά μου. ῾η Κλάρα ἦταν ἕνα χαριτωμένο πλάσμα, εὔθραυστο καὶ μικροκαμωμένο, ἀλλά, ὅσο τῆς μιλοῦσε ὁ Τζέραρντ, τὸ σκανταλιάρικο προσωπάκι της ἔπαιρνε μιὰ ἔκϕραση ὑπέρτατου μαρτυρίου, σημάδι πὼς εἶχε κληρονομήσει λίγη ἀπὸ τὴ μελοδραματικὴ συμπεριϕορὰ τοῦ πατέρα της. ῎ακουγε μὲ ἐνδιαϕέρον ἐνόσω ἐκεῖνος τὴ δασκάλευε, μὲ τὰ ἔξυπνα καστανὰ μάτια της καρϕωμένα στὸ βάθος. στὴν τελευταία του ἐρώτηση ἔγνεψε καταϕατικά, γύρισε κι ἔϕυγε ὅλο τουπέ, ἀκολουθώντας τὰ ἄλλα παιδιὰ ποὺ περνοῦσαν τὴν πύλη. ρώτησα τὸν Τζέραρντ πόσων χρονῶν ἦταν. « ᾽Οκτώ», μοῦ ἀπάντησε. «στὰ δεκαοκτώ». Μὲ εἶχε ξαϕνιάσει τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Τζέραρντ εἶχε παιδί. Τὴν ἐποχὴ ποὺ ἤμασταν μαζὶ εἶχε ἀκόμη μπροστά του πολὺ δρόμο ὥσπου νὰ λύσει τὰ προβλήματα τῆς δικῆς του παιδικῆς ἡλικίας, ὥστε δυσκολευόμουν νὰ πιστέψω πὼς ἦταν πλέον πατέρας. Τὸ ἀκόμη πιὸ παράξενο στὴν ἱστορία τὸ ἐνίσχυε τὸ γεγονὸς ὅτι κατὰ τὰ ἄλλα ἦταν ἴδιος κι ἀπαράλλαχτος: τὸ χλομό του πρό-

RACHEL CUSK

σωπο μὲ τὰ γλυκά, κάπως παιδικὰ μάτια μὲ τὶς μακριὲς βλεϕαρίδες ἦταν ἀγέραστο· τὸ ἀριστερό του μπατζάκι ἦταν καὶ τώρα στερεωμένο μὲ ποδηλατικὸ κλίπ, ὅπως πάντα· ἀπὸ τότε ποὺ τὸν θυμᾶμαι, ἡ θήκη βιολιοῦ ποὺ ἦταν περασμένη στὴν πλάτη του ἦταν τόσο μόνιμο χαρακτηριστικό του, ὥστε δὲν μοῦ πέρασε κὰν ἀπὸ τὸ μυαλὸ νὰ τὸν ρωτήσω τί γύρευε ἀκόμη ἐκεῖ. ῞Οταν ἡ Κλάρα χάθηκε ἀπὸ τὸ ὀπτικό μας πεδίο, ὁ Τζέραρντ μοῦ εἶπε: «Κάποιος μοῦ εἶπε ὅτι θὰ μετακόμιζες πάλι ἐδῶ. Δὲν ἤξερα, νὰ τὸ πιστέψω, νὰ μὴν τὸ πιστέψω». Μὲ ρώτησε ἂν εἶχα ἀγοράσει κάπου σπίτι καὶ σὲ ποιό δρόμο, τοῦ ἀπάντησα καὶ τὸν εἶδα νὰ κουνάει τὸ κεϕάλι του ζωηρά. « ᾽Εγὼ οὔτε σπίτι δὲν ἔχω ἀλλάξει», εἶπε. «Περίεργο πράγμα, ἐσὺ μιὰ ζωὴ τ ᾽ἄλλαζες ὅλα, ἐγὼ δὲν ἄλλαξα τίποτα, καὶ νά ποὺ τελικὰ καταλήξαμε κι οἱ δυὸ στὸ ἴδιο μέρος». Πρὶν ἀπὸ μερικὰ χρόνια, συνέχισε, εἶχε πάει γιὰ ἕνα διάστημα στὸν Καναδά, κατὰ τὰ ἄλλα ὅμως τὰ πράγματα ἦταν πάνω κάτω ὅπως τὰ ἤξερα. Παλιότερα ἀναρωτιόταν πῶς νὰ νιώθει κανεὶς ὅταν ϕεύγει, ὅταν ἀϕήνει καθετὶ γνώριμο καὶ πάει κάπου ἀλλοῦ. γιὰ ἕνα διάστημα ἀϕότου εἶχα ϕύγει, κάθε πρωὶ ποὺ ἔβγαινε ἀπὸ τὸ σπίτι του γιὰ νὰ πάει στὴ δουλειὰ κοίταζε τὴ μανόλια δίπλα στὴν ἐξώπορτα, καὶ ἡ σκέψη ὅτι ἐγὼ δὲν ἔβλεπα πιὰ τὸ συγκεκριμένο δέντρο τὸν τάραζε. ῞Οταν ἤμασταν μαζί, εἴχαμε ἀγοράσει ἕναν πίνακα –ἦταν ἀκόμα κρεμασμένος στὴν ἴδια ἀκριβῶς θέση, ἀνάμεσα στὰ μεγάλα παράθυρα ποὺ ἔβλεπαν στὸν πίσω κῆπο–

Μ Ε Τα Βα σ η

κι ἐκεῖνος καθόταν καὶ τὸν κοίταζε κι ἀναρωτιόταν πῶς εἶχα ἀντέξει νὰ τὸν ἀποχωριστῶ. στὴν ἀρχὴ ἔβλεπε αὐτὰ τὰ πράγματα –τὴ μανόλια, τὸν πίνακα, τὰ βιβλία καὶ ἄλλα ἀντικείμενα ποὺ δὲν εἶχα πάρει μαζί μου– σὰν θύματα ἐγκατάλειψης, ἀλλὰ μὲ τὸν καιρὸ τέλειωσε κι αὐτό. σὲ κάποια ϕάση συνειδητοποίησε πὼς θὰ πληγωνόμουν ἂν τὰ ξανάβλεπα ὅλα ἐκεῖνα τὰ πράγματα ποὺ εἶχα ἀϕήσει πίσω μου. ᾽αργότερα ἄρχισε νὰ νιώθει ὅτι μπορεῖ καὶ νὰ χαιρόμουν ἂν τὰ ξανάβλεπα. Κατὰ σύμπτωση, τὰ εἶχε κρατήσει ὅλα, ἐνῶ ἡ μανόλια βρισκόταν ἀκόμα στὴ θέση της, παρόλο ποὺ οἱ ἔνοικοι ὅλο ἔλεγαν νὰ τὴν κόψουν. Τὸ μπουλούκι τῶν γονιῶν καὶ τῶν παιδιῶν μὲ τὴ στολὴ τοῦ σχολείου ὅλο καὶ μεγάλωνε γύρω ἀπὸ τὴν πύλη κι ἀπὸ τὴ ϕασαρία δὲν ἄκουγε ὁ ἕνας τί ἔλεγε ὁ ἄλλος. ῾Ο Τζέραρντ κρατοῦσε ἀνάλαϕρα τὸ ποδήλατό του ἀπὸ τὸ τιμόνι καὶ τὸ μετακινοῦσε διαρκῶς, γιὰ νὰ μὴν ἐμποδίζει. Οἱ γονεῖς ἦταν κυρίως γυναῖκες: γυναῖκες μὲ τοὺς σκύλους τους, γυναῖκες μὲ καροτσάκια, γυναῖκες ντυμένες κομψὰ ποὺ κρατοῦσαν χαρτοϕύλακες, γυναῖκες ποὺ κουβαλοῦσαν τὶς τσάντες, τὸ κολατσιὸ καὶ τὰ μουσικὰ ὄργανα τῶν παιδιῶν τους. ῾η βαβούρα ἀπὸ τὴν κοσμοπλημύρα δυνάμωνε διαρκῶς, ἐνῶ ἡ ϕασαρία πίσω ἀπὸ τὴ μάντρα γινόταν κι αὐτὴ ὅλο καὶ πιὸ ἔντονη, καθὼς ὅλο καὶ περισσότερα παιδιὰ γέμιζαν τὸ προαύλιο. αὐτὸ τὸ ἀνελέητο κρεσέντο, στὰ ὅρια τῆς ὑστερίας, θὰ κοβόταν μαχαίρι μόλις χτύπαγε τὸ κουδούνι. Κάθε τόσο ὅλο καὶ κάποια μαμὰ πετοῦσε ἕνα «γειὰ» στὸν Τζέραρντ, καὶ τὸν ἔβλεπα πῶς ἀπαντοῦσε μὲ τὸν ἐνθουσιασμὸ ποὺ ἀνέκαθεν συγκάλυπτε τὴν κοινωνική του δυσπιστία.

RACHEL CUSK

Μετακίνησε τὸ ποδήλατό του μακριὰ ἀπὸ τὸ πλῆθος, στὸ δρόμο, ὅπου τὰ πρῶτα καστανοκόκκινα ϕύλλα εἶχαν ἀρχίσει νὰ πέϕτουν γύρω ἀπὸ τὰ παρκαρισμένα αὐτοκίνητα. Περάσαμε στὸ ἀπέναντι πεζοδρόμιο. ῏ηταν ἕνα ζεστό, μουντὸ πρωινὸ μὲ ἄπνοια: σὲ ἀντίθεση μὲ τὴ θορυβώδη σκηνὴ ποὺ εἴχαμε μόλις βιώσει, ἐδῶ ὁ κόσμος ἔμοιαζε ξαϕνικὰ βουβὸς καὶ στάσιμος, σὰν νὰ σταμάτησε ὁ χρόνος. ῾Ο Τζέραρντ παραδέχτηκε ὅτι ἀκόμη ἔνιωθε ἄβολα στὴν εἴσοδο τοῦ σχολείου, ἂν καὶ συνόδευε τὴν Κλάρα ἐδῶ καὶ κάμποσα χρόνια. ῾η νταϊὰν δούλευε πάρα πολλὲς ὧρες καί, ἐκτὸς αὐτοῦ, δυσκολευόταν περισσότερο ἀπὸ τὸν Τζέραρντ νὰ διαχειριστεῖ ὅλη αὐτὴ τὴ σχολικὴ κουλτούρα: τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Τζέραρντ ἦταν ἄντρας, λειτουργοῦσε τουλάχιστον σὰν ἕνα εἶδος προσωπείου. ῞Οταν ἡ Κλάρα ἦταν μικρότερη, αὐτὸς τὴν πήγαινε τὰ πρωινὰ στὰ σπίτια τῶν ϕιλενάδων της γιὰ νὰ παίξει, αὐτὸς ἔπινε καϕὲ μὲ τὶς μαμάδες. Εἶχε μάθει πολλά, ὄχι γιὰ τὸ ρόλο τοῦ γονιοῦ ἀλλὰ γιὰ τοὺς ἄλλους ἀνθρώπους. ῞Οσο τὰ παιδιὰ ἦταν μωρά, στὶς συγκεντρώσεις τῶν μαμάδων αἰϕνιδιαζόταν μὲ τὶς γυναῖκες ποὺ κρατοῦσαν ἐχθρικὴ στάση ἀπέναντί του, ἂν καὶ ὁ ἴδιος ποτὲ δὲν θεώρησε τὸν ἑαυτό του ἐπιτομὴ τοῦ ἀρσενικοῦ. ᾽ανέκαθεν εἶχε στενὲς ϕίλες· ἡ καλύτερή του ϕίλη ὅλα τὰ ἐϕηβικά του χρόνια ἦταν ἡ Μιράντα –ἴσως νὰ τὴ θυμόμουν– καὶ γιὰ ἕνα ϕεγγάρι οἱ δυό τους εἶχαν γίνει κολλητοί, πολλὲς ϕορὲς κοιμοῦνταν στὸ ἴδιο κρεβάτι ἢ γδύνονταν ὁ ἕνας μπροστὰ στὸν ἄλλο χωρὶς καμιὰ ἀναστολή. ᾽αλλὰ στὸν κόσμο τῶν μαμάδων, τὸ ϕύλο του ἀποτελοῦσε ξαϕνικὰ στίγμα: τὴ μιὰ τὸν ἀντιμετώπιζαν μὲ δυσϕορία, τὴν ἄλλη μὲ ἀπαξίωση, θαρρεῖς καὶ δὲν

Μ Ε Τα Βα σ η

μποροῦσε νὰ τὶς κερδίσει οὔτε μὲ τὴν παρουσία του οὔτε μὲ τὴν ἀπουσία του. Τὰ πρῶτα χρόνια ποὺ ϕρόντιζε τὴν Κλάρα, ἔνιωθε πολλὲς ϕορὲς μοναξιά, καὶ συχνὰ ϕορτιζόταν συναισθηματικὰ ὅταν, λόγω τῆς ὕπαρξης τοῦ παιδιοῦ, ἔβλεπε μὲ καινούργια ματιὰ τὸν τρόπο ποὺ εἶχε μεγαλώσει ὁ ἴδιος. ῾η νταϊὰν εἶχε ἐπιστρέψει στὴ δουλειά της μὲ πλῆρες ὡράριο. Μερικὲς ϕορὲς τοῦ ἔκανε ἐντύπωση ἡ ἀπάθεια μὲ τὴν ὁποία ἀντιμετώπιζε τὴ μητρότητα καὶ ἡ ἀποστροϕή της γιὰ τὶς σχετικὲς δραστηριότητες, ἀλλὰ μὲ τὸν καιρὸ κατάλαβε πὼς ἡ γνώση αὐτή –τῆς ἀνατροϕῆς ἑνὸς παιδιοῦ καὶ τῶν συνεπειῶν της– δὲν περιλαμβανόταν στοὺς προσωπικούς της στόχους. ῾Ως γυναίκα, ἤξερε ὅλα ὅσα τῆς χρειάζονταν: ἐκεῖνος ἦταν ποὺ ἔπρεπε νὰ διδαχτεῖ, νὰ μάθει. ῎Επρεπε νὰ μάθει πῶς νὰ ϕροντίζει κάποιον ἄλλον, πῶς νὰ εἶναι ὑπεύθυνος, πῶς νὰ χτίσει καὶ νὰ διατηρήσει μιὰ σχέση, κι ἐκείνη τὸν εἶχε ἀϕήσει ἐλεύθερο νὰ τὸ κάνει. Τοῦ εἶχε παραδώσει τὴν Κλάρα ὁλοκληρωτικά, κάτι ποὺ γιὰ τὶς περισσότερες γυναῖκες θὰ ἦταν ἀδύνατον· εἶχε ζοριστεῖ ἀλλὰ τὸ εἶχε παλέψει. «Τώρα εἶμαι ὁ ἀγαπημένος τους νοικοκύρης», εἶπε γνέϕοντας στὶς γυναῖκες ποὺ τραβοῦσαν ἄλλες ἀπὸ δῶ κι ἄλλες ἀπὸ κεῖ, μὲ τὰ σκυλιὰ καὶ τὰ καροτσάκια τους. Φύγαμε σιγὰ σιγὰ ἀπὸ τὸ σχολεῖο καὶ πήραμε τὴν ἀνηϕορίτσα πρὸς τὸ σταθμὸ τοῦ μετρό. ῾η ἐπιλογὴ αὐτῆς τῆς κατεύθυνσης ἔγινε κάπως αὐτόματα: οὔτ ᾽ἐγὼ σκόπευα νὰ πάρω τὸ μετρὸ οὔτε ὁ Τζέραρντ, προϕανῶς, μὲ τὸ ποδήλατό του. ῞Ομως ἡ συνάντησή μας ὕστερ᾽ἀπὸ τόσον καιρὸ ἦταν περίπλοκη ὑπόθεση, ὁπότε ἔγινε, ϕαίνεται, μιὰ σιωπηρὴ συμϕωνία νὰ κινηθοῦμε σὲ οὐδέ-

RACHEL CUSK

τερο ἔδαϕος καὶ νὰ κυκλοϕορήσουμε σὲ δημόσιους χώρους ὥσπου νὰ καταλάβουμε ποῦ πατᾶμε. Εἶχα ξεχάσει, τοῦ εἶπα, τί ἀνακούϕιση μπορεῖ νὰ εἶναι ἡ ἀνωνυμία τῆς ζωῆς στὴν πόλη. ᾽Εδῶ δὲν εἶσαι ὑποχρεωμένος νὰ δίνεις συνεχῶς ἐξηγήσεις. ῾η πόλη εἶναι μιὰ ἀποκρυπτογραϕήσιμη διεπαϕή, ἕνα εἶδος λεξικοῦ τῆς ἀνθρώπινης συμπεριϕορᾶς ποὺ ἀποκωδικοποιεῖ σὲ μεγάλο βαθμὸ τὸ μυστήριο τοῦ ἑαυτοῦ, ἔτσι ὥστε νὰ μπορεῖ κανεὶς νὰ ἐπικοινωνεῖ ἀποτελεσματικὰ μὲ τοὺς ἄλλους μέσω μιᾶς μορϕῆς στενογραϕίας. στὴν ἐξοχὴ ὅπου ζοῦσα προηγουμένως, κάθε ἄνθρωπος ἦταν ἡ μοναδική, συχνὰ δυσανάγνωστη, ἀπεικόνιση τῶν πράξεων καὶ τῶν στόχων του. Κατὰ τὴ διαδικασία τῆς αὐτοεξήγησης χάνονται τόσο πολλά, ἢ παρεξηγοῦνται· γίνονται τόσες ἀβάσιμες ὑποθέσεις· εἶναι τόσες οἱ λέξεις ποὺ δὲν καταϕέρνουν νὰ διατηρήσουν ἀκέραιη τὴ σημασία τους. «Πότε ἦταν ποὺ ἔϕυγες ἀπὸ τὸ Λονδίνο;» εἶπε ὁ Τζέραρντ. «νά ᾽ναι καμιὰ δεκαπενταριὰ χρόνια;» ῾η ἀοριστία του ἦταν ἐλαϕρῶς προσποιητή: ἔδινε τὴν ἐντύπωση –σὲ ἀντίθεση μ᾽ αὐτὸ ποὺ προϕανῶς ἤθελε νὰ δείξει– πὼς ἤξερε πολὺ καλὰ τὰ δεδομένα ποὺ τοῦ ἦταν δῆθεν ἄγνωστα. ῎Ενιωσα νὰ μὲ κεντάει ἡ ντροπὴ καὶ οἱ ἐνοχές μου γιὰ τὸ πῶς τοῦ εἶχα ϕερθεῖ. γιὰ μιὰ ἀκόμα ϕορὰ μ᾽ἐντυπωσίασε τὸ πόσο λίγο εἶχε ἀλλάξει ἀπὸ τότε, μὲ μόνη διαϕορὰ ὅτι τώρα ἔδειχνε πιὸ ὁλοκληρωμένος. Παλιὰ ἦταν ἕνα σκίτσο, ἕνα περίγραμμα· τότε ἤθελα νὰ εἶναι κάτι περισσότερο ἀπ ᾽αὐτὸ ποὺ ἦταν, χωρὶς νὰ βλέπω ὅμως ἀπὸ ποῦ θὰ μποροῦσε νὰ προέλθει αὐτὸ τὸ ἐπιπλέον. ᾽αλλὰ ὁ χρόνος τὸν μέστωσε – ὅπως συμπληρώνει ὁ καλλιτέχνης τὸ σκίτσο του.

Μ Ε Τα Βα σ η

Κάθε τόσο περνοῦσε τὰ δάχτυλα μέσ ᾽ ἀπὸ τὰ ἀτίθασα μαλλιά του. ῎Εδειχνε ὑγιέστατος καὶ ἡλιοκαμένος. Φοροῦσε ἕνα ϕαρδὺ καρὸ πουκάμισο, κόκκινο καὶ μπλέ, σὰν αὐτὰ ποὺ ϕοροῦσε νεότερος, μὲ ἀρκετὰ κουμπιὰ ξεκούμπωτα, νὰ ϕαίνεται ὁ ἡλιοκαμένος λαιμός. Τὰ χρώματα ἦταν τόσο ἀχνὰ καὶ ξεθωριασμένα ἀπ ᾽ τὸ χρόνο καὶ τὸ πλύσιμο, ποὺ ἀναρωτήθηκα ἂν ἦταν τὸ ἴδιο πουκάμισο ποὺ ϕοροῦσε χρόνια πρίν. ῏ηταν ἀνέκαθεν προσεκτικὸς μὲ τὰ οἰκονομικά του, σὲ βαθμὸ ποὺ τὸ περιττὸ καὶ ἡ ὑπερβολὴ τὸν ἐνοχλοῦσαν πραγματικὰ καὶ τὸν ἔκαναν νὰ κριτικάρει ἄθελά του τοὺς ἄλλους. Μιὰ ϕορὰ ὅμως θυμᾶμαι πὼς παραδέχτηκε ὅτι στὶς ϕαντασιώσεις του ἐνέδιδε σὲ ἄσκοπες σπατάλες καὶ σὲ ὀλέθριες ἐνέργειες, σὰν αὐτὲς ποὺ κατηγοροῦσε. ῾η ἐντύπωσή μου ἦταν, εἶπα, ὅτι ἐλάχιστα εἶχαν ἀλλάξει ἐδῶ κατὰ τὴν ἀπουσία μου: εἶχα προσέξει πὼς ὅταν οἱ γείτονές μου ἔβγαιναν ἀπὸ τὰ σπίτια τους τὸ πρωὶ γιὰ νὰ πᾶνε στὶς δουλειές τους, ντυμένοι στὴν τρίχα, συχνὰ κοντοστέκονταν καὶ κοίταζαν γύρω τους χαμογελώντας ἀχνά, σὰν νὰ εἶχαν μόλις θυμηθεῖ κάτι εὐχάριστο. ῾Ο Τζέραρντ ἔβαλε τὰ γέλια: «Δύσκολο νὰ μὴ γίνεις αὐτάρεσκος ὅταν γύρω σου ὑπάρχει τόση αὐταρέσκεια». Τώρα πιὰ εἶχε ἀντιληϕθεῖ ὅτι τὸ νὰ ϕεύγεις ἔχει κάποιο ὄϕελος, σὲ βοηθάει ν ᾽ ἀλλάξεις. αὐτὸ ἀκριβῶς θὰ πρέπει νὰ ϕοβόταν ἀνέκαθεν: νὰ βρεθεῖ κάπου ἀλλοῦ καὶ νὰ συνειδητοποιήσει ὅτι στὴν πορεία εἶχε χάσει τὸν ἑαυτό του. ῾η νταϊάν, συνέχισε, εἶναι Καναδή, καὶ δὲν τὴν πειράζει καθόλου νὰ ζεῖ σὲ διαϕορετικὴ ἤπειρο ἀπ ᾽ αὐτὴ ὅπου μεγάλωσε. ᾽αντίθετα, πίστευε ὅτι μετακομίζοντας στὴν ἄλλη πλευρὰ τοῦ κόσμου εἶχε ἀπαλλαγεῖ

RACHEL CUSK

ἀπὸ τὸ βάσανο νὰ διαχειριστεῖ ἕνα σωρὸ συναισθηματικὰ ζητήματα ποὺ θὰ τὴν ἔβγαζαν νοκάουτ – μὲ πρῶτο καὶ καλύτερο τὴ μητέρα της. ῞Ομως, παραδέχτηκε ὁ Τζέραρντ, ἡ δική του παραμονὴ στὸ Λονδίνο καὶ τὸ πῶς αὐτὸ καθόρισε τὴ μοίρα του ἐμπεριεῖχε ἀδιαλλαξία: γιὰ τοὺς περισσότερους ἀνθρώπους, ἡ πατρίδα τους δὲν ἀποτελοῦσε τροχοπέδη. Εἶχε ζήσει δύο χρόνια μὲ τὴν νταϊὰν στὸ Τορόντο, καὶ παρόλο ποὺ ἐκεῖ ἔνιωθε ἀπελευθερωμένος –ἢ μᾶλλον ἀπαλλαγμένος ἀπὸ κάποιο βάρος ποὺ τὸν ἔπνιγε–, τὸ αἴσθημα τῆς ἐνοχῆς του ὑπερίσχυε. ῞Οταν μάλιστα γεννήθηκε ἡ Κλάρα, τὸ δίλημμα χειροτέρεψε: ἂν καὶ δὲν μποροῦσε νὰ διανοηθεῖ πὼς ἡ Κλάρα θὰ περνοῦσε παιδικὰ χρόνια σὰν τὰ δικά του, τὸ ἀντίθετο τοῦ ϕαινόταν ἀκόμα πιὸ ἀδιανόητο, νὰ ζήσει ὅλη της τὴ ζωὴ ἀγνοώντας πλήρως ὅλα ὅσα συνιστοῦσαν τὴν πραγματικότητα τοῦ Τζέραρντ. Τὸν ρώτησα γιατί χρησιμοποίησε τὴ λέξη «ἐνοχὴ» γιὰ νὰ περιγράψει αὐτὸ ποὺ ἄλλοι θ ᾽ἀποκαλοῦσαν ἴσως νόστο, καὶ ποὺ στὴν πραγματικότητα δὲν ἦταν παρὰ ἡ ἀπουσία τοῦ δικοῦ του γνώριμου κόσμου. «Δὲν τὸ ἔβρισκα σωστὸ νὰ διαλέγω», ἀπάντησε ὁ Τζέραρντ. «Δὲν θεώρησα σωστὸ νὰ καθοριστεῖ μιὰ ὁλόκληρη ζωὴ ἀπὸ μία ἐπιλογή». Εἶχε γνωρίσει τὴν νταϊὰν τυχαῖα, στὴν οὐρὰ ἑνὸς σινεμά. Εἶχε πάει στὸ Τορόντο μὲ μιὰ ἑξάμηνη ὑποτροϕία γιὰ ἔρευνα ποὺ τοῦ εἶχε προσϕέρει κάποιο τμῆμα κινηματογραϕικῶν σπουδῶν. ῞Οταν εἶχε ὑποβάλει τὴν αἴτηση, ἦταν ἀπόλυτα σίγουρος πὼς θὰ τὸν ἀπέρριπταν, ὅμως νά ποὺ ἀπὸ τὴ μιὰ στιγμὴ στὴν ἄλλη βρέθηκε ἐκεῖ, μακριὰ ἀπὸ τὴν πατρίδα του, στοὺς μεῖον εἴκοσι βαθμούς,

Μ Ε Τα Βα σ η

στημένος στὴν οὐρὰ γιὰ νὰ δεῖ μιὰ παλιά, ἀγαπημένη ταινία ποὺ θὰ τοῦ ἔϕτιαχνε τὸ κέϕι, τὴ Νύχτα τῶν Ζωντανῶν Νεκρῶν. ῞Οπως ἀποδείχτηκε, ἡ νταϊὰν ἦταν κι ἐκείνη ϕὰν τῶν ταινιῶν τρόμου. ᾽Εργαζόταν στὸ CBC, σ ᾽ ἕνα πόστο ποὺ ἀπαιτοῦσε πολλὲς ὧρες δουλειᾶς. Οἱ δυό τους ἔβγαιναν ἤδη περιστασιακὰ μερικὲς ἑβδομάδες, ὅταν ὁ νεαρὸς ποὺ ἡ νταϊὰν πλήρωνε γιὰ νὰ βγάζει βόλτα τὸ σκύλο της –ἕνα μεγάλο, ζωηρὸ ποὺντλ ποὺ τὸ ϕώναζε Τρίξι– ἔϕυγε ἀπὸ τὴν πόλη. Τὸ σκυλὶ ἦταν ἤδη πηγὴ ἄγχους γιὰ τὴν νταϊάν, ποὺ ἐκεῖνο τὸν καιρὸ εἶχε ἀναλάβει ἕνα ἰδιαίτερα ἀπαιτητικὸ πρότζεκτ. ῎Εϕευγε ἀπὸ τὸ σπίτι νωρὶς τὸ πρωὶ καὶ γύριζε ἀργὰ τὸ βράδυ, ἐνῶ ἡ μία μόνο ὥρα ποὺ ἔβγαινε βόλτα ἡ Τρίξι δὲν ἦταν ἀρκετή. ῾η νταϊὰν λάτρευε τὰ σκυλιὰ κι ἔϕερε βαρέως τὴ μαρτυρικὴ ζωὴ τῆς Τρίξι. Τώρα ποὺ εἶχε προκύψει κι αὐτὴ ἡ κρίση, θὰ ἔπρεπε νὰ τὴ δώσει γιὰ υἱοθεσία, «πράγμα ποὺ γιὰ τὴν νταϊάν», εἶπε ὁ Τζέραρντ, «ἦταν σὰν νὰ τῆς ζητοῦσαν νὰ δώσει γιὰ υἱοθεσία τὸ παιδί της». ῍αν καὶ δὲν γνώριζε ἀρκετὰ καλὰ τὴν νταϊάν, καὶ ἀπὸ σκυλιὰ δὲν εἶχε ἰδέα, ὁ Τζέραρντ προσϕέρθηκε νὰ βοηθήσει. Δίδασκε σ ᾽ἕνα νυχτερινὸ τμῆμα στὴ σχολή, ἀλλὰ μέσα στὴν ἡμέρα εἶχε λίγο πολὺ ὅλο τὸ χρόνο δικό του. σχεδίαζε νὰ ἐπιστρέψει στὸ Λονδίνο στὸ τέλος τοῦ ἑξαμήνου, ὅμως γιὰ τὴν ὥρα προθυμοποιήθηκε νὰ πηγαίνει κάθε μέρα στὸ διαμέρισμα τῆς νταϊάν, νὰ ϕοράει στὴν Τρίξι τὸ λουρί της καὶ νὰ προσπαθεῖ νὰ τὴ βγάλει βόλτα στὸ πάρκο, ἀνάμεσα στὰ τινάγματά της καὶ στὴν ἐπιμονή της ν ᾽ ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ τὸ λουρί. στὴν ἀρχὴ τὸ σκυλὶ τὸν ἄγχωνε –ἦταν τόσο μεγάλο, πεισματάρικο καὶ ἀθόρυβο– ἀλλὰ πολὺ σύντομα

RACHEL CUSK

ἄρχισε ν ᾽ ἀπολαμβάνει αὐτὲς τὶς βόλτες. Τὸν ὁδηγοῦσαν σὲ ἄγνωστες περιοχὲς τοῦ Τορόντο, εἶχαν δὲ καὶ τὸ ἐπιπλέον ὄϕελος ὅτι δὲν χρειαζόταν νὰ κάνει ἐπιλογὲς στὴν καθημερινότητά του, ἂν καὶ καμιὰ ϕορὰ ἀναρωτιόταν πῶς στὴν εὐχὴ εἶχε βρεθεῖ νὰ βγάζει βόλτα ἕνα μεγάλο σκυλὶ σὲ μιὰ ξένη πόλη. Μετὰ ἀπὸ καμιὰ βδομάδα εἶχε ἑδραιώσει μιὰ ρουτίνα μὲ τὴν Τρίξι, ἢ τουλάχιστον τὴν ἔβρισκε λιγότερο τρομακτικὴ ὅταν ἔμπαινε στὸ σπίτι κι ἐκείνη σηκωνόταν στὰ δύο πόδια της καὶ γρύλιζε. Τὸν ἀκολουθοῦσε ἀρκετὰ πρόθυμα καὶ περπατοῦσε δίπλα του καμαρωτή, μὲ στητὸ τὸ κεϕάλι. Κι ἐκεῖνος ὅμως περπατοῦσε λίγο πιὸ καμαρωτός, μ᾽αὐτὸ τὸ ἀθόρυβο θηρίο νὰ βαδίζει στὸ πλάι του. Μὲ τὴν νταϊὰν βλέπονταν σπάνια, ἀλλὰ μὲ τὴν Τρίξι ἔνιωθε ὅλο καὶ μεγαλύτερη οἰκειότητα. ῞Ωσπου μιὰ μέρα σκέϕτηκε ὅτι δὲν ἦταν ἀπαραίτητο νὰ τὴν ἔχει δεμένη μὲ τὸ λουρί –βασικὰ ἦταν λίγο προσβλητικὸ γιὰ κείνη– ἀϕοῦ τὸν ἀκολουθοῦσε κατὰ πόδας μὲ τόση πειθαρχία καὶ αὐτοέλεγχο. Χωρὶς δεύτερη σκέψη ἔσκυψε κι ἔλυσε τὸ λουρί· σὲ χρόνο μηδὲν ἡ Τρίξι εἶχε γίνει ἄϕαντη. ῾Ο Τζέραρντ στεκόταν σὲ μιὰ πολυσύχναστη διασταύρωση στὴ λεωϕόρο ρίτσμοντ. Τὴν εἶδε μόνο ϕευγαλέα, νὰ ἐκτοξεύεται σὰν καϕετὶ βέλος ἀνάμεσα στ ᾽αὐτοκίνητα καὶ νὰ ἐξαϕανίζεται γιὰ πάντα. ῏ηταν περίεργο, εἶπε, ἀλλὰ ἐκεῖ ποὺ στεκόταν στὸ πεζοδρόμιο, μὲ τὰ τεράστια γκρίζα βάραθρα τῶν δρόμων τοῦ Τορόντο νὰ ξεχύνονται πρὸς κάθε κατεύθυνση, μὲ τὸ λουρὶ νὰ κρέμεται στὸ χέρι του, ἔνιωσε γιὰ πρώτη ϕορὰ στὴ ζωή του νὰ ξεχειλίζει αὐτοπεποίθηση. Τὸ συναίσθημα πὼς εἶχε ἄθελά του προκαλέσει μιὰ μὴ ἀνα-

Μ Ε Τα Βα σ η

στρέψιμη ἀλλαγή, πὼς ἡ ἀποτυχία του ἦταν μιὰ δύναμη ποὺ τοῦ εἶχε ἀνοίξει νέους δρόμους, ἦταν ὅ,τι πιὸ βαθὺ καὶ οἰκεῖο εἶχε νιώσει, καὶ τὸ συνειδητοποίησε ἐκεῖ δὰ ποὺ στεκόταν. ῾η ἀποτυχία του ὁδήγησε στὴν ἀπώλεια, καὶ ἡ ἀπώλεια ἦταν τὸ κατώϕλι πρὸς τὴν ἐλευθερία. στενόχωρο καὶ ἄβολο κατώϕλι, ἦταν ὅμως τὸ μόνο κατώϕλι ποὺ εἶχε καταϕέρει νὰ διαβεῖ ποτὲ μοναχός του· συνήθως περνοῦσε ἀπέναντι σπρωγμένος ἀπὸ τὶς συνέπειες τῶν γεγονότων ποὺ τὸν εἶχαν ϕέρει ὣς ἐκεῖ. ᾽Επέστρεψε λοιπὸν στὸ διαμέρισμα τῆς νταϊὰν καὶ τὴν περίμενε μὲ τὸ λουρὶ στὸ χέρι νὰ γυρίσει, ἐνόσω τὰ δωμάτια σκοτείνιαζαν. ῾η νταϊὰν κατάλαβε ἀμέσως τί εἶχε συμβεῖ· καὶ ὅσο περίεργο κι ἂν ἀκούγεται, εἶπε ὁ Τζέραρντ, ἡ σχέση τους ξεκίνησε ἐκείνη τὴ στιγμή. ᾽Εκεῖνος εἶχε καταστρέψει ὅ,τι ἀγαποῦσε περισσότερο ἡ νταϊάν· ἐκείνη, μὲ τὴ σειρά της, τὸν εἶχε ἐκθέσει στὴν ἀποτυχία, ἔχοντας ἀπ ᾽ αὐτὸν προσδοκίες στὶς ὁποῖες ὁ Τζέραρντ δὲν μποροῦσε ν ᾽ ἀνταποκριθεῖ. ῎αθελά τους εἶχαν ἀνακαλύψει ὁ ἕνας τὰ πιὸ εὐάλωτα σημεῖα τοῦ ἄλλου: ἔχοντας κόψει καὶ οἱ δύο δρόμο μ᾽αὐτὸν τὸν ϕοβερὸ τρόπο, εἶχαν ϕτάσει στὸ σημεῖο ὅπου κανονικὰ μιὰ σχέση θὰ τέλειωνε, καὶ ξεκίνησαν ἀπὸ ἐκεῖ. «῾η νταϊὰν διηγεῖται τὴν ἱστορία καλύτερα ἀπὸ μένα», πρόσθεσε ὁ Τζέραρντ χαμογελώντας. Εἴχαμε μπεῖ πιὰ στὸ παρκάκι, ποὺ ἔκοβε δρόμο μέσ ᾽ἀπὸ τὴ ϕάλαγγα τῶν ἀστικῶν δρόμων ὣς τὸ σταθμὸ τοῦ μετρό. αὐτὴ τὴν πρωινὴ ὥρα ἦταν σχεδὸν ἔρημο. Λιγοστὲς γυναῖκες μὲ παιδιὰ προσχολικῆς ἡλικίας στέκονταν στὴν περιϕραγμένη παιδικὴ χαρὰ καὶ τὰ παρακολουθοῦσαν νὰ ζορίζονται νὰ σκαρϕαλώσουν στὶς

RACHEL CUSK

διάϕορες κατασκευές, ἢ κοίταζαν τὴν ὀθόνη τοῦ κινητοῦ τους. ῎Εμειναν στὸ Τορόντο ἄλλους δεκαοκτὼ μῆνες, συνέχισε ὁ Τζέραρντ, καὶ στὸ διάστημα αὐτὸ γεννήθηκε ἡ Κλάρα. στὸ Τορόντο δὲν τοὺς ἔϕταναν τὰ χρήματα γιὰ ν ᾽ἀγοράσουν οὔτε τρύπα, ἐνῶ στὸ Λονδίνο τὰ διαμερίσματα σὰν αὐτὸ ποὺ εἶχε ἀκόμη ὁ Τζέραρντ, καὶ ποὺ τὸ εἶχε ἀγοράσει σὲ πολὺ λογικὴ τιμὴ πρὶν ἀπὸ χρόνια, ἔπιαναν πλέον ἑκατοντάδες χιλιάδες λίρες. σὺν τοῖς ἄλλοις, ἡ Κλάρα χρειαζόταν συγγενεῖς: κατὰ τὴν ἄποψη τῆς νταϊάν, τὸ νὰ μεγαλώνει ἕνα παιδὶ χωρὶς κανένα παιδικὸ τραῦμα ἦταν ἔνδειξη κακοῦ γούστου. «῾η οἰκογένεια τῆς νταϊὰν εἶναι δυσλειτουργική», εἶπε ὁ Τζέραρντ. «συγκριτικά, μὲ τὴ δική μου ἁπλῶς ἀποκτᾶς ἀνοσία». Μετακόμισαν στὸ Λονδίνο ὅταν ἡ Κλάρα ἦταν τριῶν μηνῶν: δὲν θὰ εἶχε καμιὰ ἀνάμνηση ἀπὸ τὴν ἄχρωμη, ἀνιαρὴ πόλη ὅπου γεννήθηκε, καμιὰ ἀνάμνηση ἀπὸ τὴ μεγάλη, μελαγχολικὴ λίμνη μὲ τὶς ἀνεμόδαρτες ὄχθες ὅπου τὴν πήγαινε βόλτα ὁ Τζέραρντ μέσα στὸ μάρσιπο, καμιὰ ἀνάμνηση ἀπὸ τὸ παλιομοδίτικο σπίτι μὲ τὶς σανίδες, δίπλα στὶς γραμμὲς τοῦ τράμ, ποὺ ὁ Τζέραρντ καὶ ἡ νταϊὰν μοιράζονταν μὲ μιὰ κοινότητα καλλιτεχνῶν, μουσικῶν καὶ συγγραϕέων ἡ ὁποία ἀνανεωνόταν διαρκῶς. Τὸ σπίτι ἦταν κάποτε κατάστημα καὶ ἡ μεγάλη τζαμένια βιτρίνα του εἶχε διατηρηθεῖ: ἀποτελοῦσε μέρος τοῦ κεντρικοῦ καθιστικοῦ, ὁπότε οἱ ἔνοικοι ἦταν ὁρατοὶ στὴν καθημερινότητά τους. Πολλὲς ϕορὲς ὁ Τζέραρντ γυρνοῦσε σπίτι καὶ μαγευόταν –εἰδικὰ τὰ βράδια, ποὺ ἄναβαν τὰ ϕῶτα καὶ ἡ βιτρίνα γινόταν μιὰ με-

Μ Ε Τα Βα σ η

γάλη ϕωταγωγημένη θεατρικὴ σκηνή– ἀπὸ τὰ ταμπλὸ βιβὰν ποὺ ἀντίκριζε: στιγμὲς ἔρωτα καὶ διαπληκτισμῶν, μοναξιᾶς, ἐργασίας, ϕιλίας, μερικὲς ϕορὲς ἀνίας καὶ ἀποξένωσης. Τοὺς ἤξερε ὅλους τοὺς ἠθοποιούς –ἀπὸ τὴ στιγμὴ ποὺ πάτησε τὸ πόδι του ἐκεῖ μέσα, ἔγινε κι ἐκεῖνος ἕνας ἀπ ᾽αὐτούς– ἀλλὰ συχνὰ ἔμενε ἀπέξω καὶ παρακολουθοῦσε συνεπαρμένος. ῎ηξερε ὅτι, κατὰ μία ἔννοια, ὅλο αὐτὸ δὲν ἦταν παρὰ καλλιτεχνικὴ ϕιγούρα, ἀλλὰ γιὰ κεῖνον συνόψιζε κάτι γιὰ τὸ Τορόντο καὶ τὴ ζωή του ἐκεῖ, μιὰ ζωτικὴ διάκριση πού, ἐνῶ τὴν ἀντιλαμβανόταν, δὲν μποροῦσε πλήρως νὰ τὴ συλλάβει, ἂν καὶ ἡ λέξη ποὺ τοῦ ἐρχόταν πάντα στὸ μυαλό, ὅταν προσπαθοῦσε νὰ τὴν περιγράψει, ἦταν «ἀθωότητα». «Δὲν νομίζω ὅτι θὰ μποροῦσα νὰ ζήσω ἔτσι στὸ Λονδίνο, μὲ τοὺς ἀνθρώπους ποὺ ξέρω ἐδῶ. ῾υπάρχει πολλὴ εἰρωνεία. ᾽Εδῶ δὲν σηκώνει ϕιγούρα – ὅλα εἶναι ἤδη ἀπομίμηση τοῦ ἑαυτοῦ τους». Παρ᾽ ὅλ᾽ αὐτά, πῆρε τὴν νταϊὰν καὶ τὸ παιδὶ καὶ γύρισαν στὸ Λονδίνο. ῾η δύναμη τῆς συνέχειας λειτουργοῦσε τότε σὰν οὔριος ἄνεμος, ἂν καὶ ἡ ἀτμόσϕαιρα ποὺ γνώριζαν γινόταν μερικὲς ϕορὲς ἀσϕυκτική – «ἀκόμα καὶ ἡ πὰμπ ἀποπνέει κάτι τὸ εἰρωνικό», εἶπε ὁ Τζέραρντ καθὼς πλησιάζαμε σ ᾽αὐτὸ τὸ κάποτε κακόϕημο κτήριο, ἀνακαινισμένη νύξη τῆς ἴδιας τῆς ἀνύπαρκτης ἱστορίας του. ῾η ζωή τους εἶχε μιὰ ἀξιοσημείωτη σταθερότητα, πράγμα ποὺ ἔμοιαζε μὲ θαῦμα ἂν συλλογιζόταν κανεὶς γιὰ τί ἦταν ἱκανοὶ οἱ δυό τους. ᾽Επιϕανειακά, γιὰ τὸν Τζέραρντ τουλάχιστον, τὰ δεδομένα ἐκείνης τῆς ζωῆς δὲν εἶχαν ἀλλάξει ἀπὸ τότε ποὺ ἤμασταν μαζί: ἔμενε στὸ ἴδιο διαμέρισμα, εἶχε τοὺς ἴδιους ϕίλους,

RACHEL CUSK

πήγαινε στὰ ἴδια μέρη, τὶς ἴδιες μέρες, ὅπως πάντα· μέχρι ποὺ ϕοροῦσε ἀκόμα πολλὰ ἀπὸ τὰ παλιά του ροῦχα. ῾η διαϕορὰ ἦταν ὅτι τώρα εἶχε μαζί του τὴν νταϊὰν καὶ τὴν Κλάρα, ποὺ ἀποτελοῦσαν κάτι σὰν ἀκροατήριο. ῾Ο ἴδιος ἀμϕέβαλλε ἂν θὰ τὰ εἶχε βγάλει πέρα ἀλλιῶς. Μὲ τὸν καιρὸ πειθόταν ὅλο καὶ περισσότερο ὅτι τὸ διάστημα ποὺ ἔζησε στὸ Τορόντο εἶχε χρηματοδοτήσει αὐτὴ τὴ συνέχεια· ἦταν μιὰ ἔξωθεν ἐπέμβαση μέσω τῆς ὁποίας εἶχε βρεῖ ἀλλοῦ τοὺς πόρους ποὺ τοῦ ἐπέτρεψαν νὰ παγιώσει τὴν ὕπαρξή του ἐδῶ γιὰ πάντα. ᾽Ενδιαϕέρουσα σκέψη, νὰ θεωρεῖται ἡ σταθερότητα προϊὸν ρίσκου· ἴσως ὅταν οἱ ἄνθρωποι προσπαθοῦν νὰ διατηρήσουν τὰ πράγματα ἀναλλοίωτα, ἀρχίζει ἡ διαδικασία τῆς ϕθορᾶς. «Κατὰ κάποιον τρόπο, ζοῦμε ἀκόμα σὲ βιτρίνα», εἶπε. «Εἶναι μιὰ κατασκευή, ἀλλὰ εἶναι ταυτόχρονα καὶ ἡ πραγματικότητα». Τοῦ εἶπα πὼς ὅταν μετακόμισα μὲ τὰ παιδιά μου στὸ Λονδίνο, τὸ καλοκαίρι, ὅλα ἦταν τόσο ἀνοίκεια στὴν ἀρχή, ποὺ ὁ μεγάλος μου ὁ γιὸς εἶχε πεῖ ὅτι ἔνιωθε σὰν νὰ παίζει σὲ κάποιο ἔργο: ἔλεγαν οἱ ἄλλοι τὶς ἀτάκες τους, ἔλεγε ἐκεῖνος τὶς δικές του, καὶ ὅλα ὅσα συνέβαιναν, ὅπου κι ἂν πήγαινε, τὰ ἔνιωθε ἐξωπραγματικά, σὰν στιγμιότυπα ἀπὸ σενάριο ποὺ ἐκτυλισσόταν ἐπὶ σκηνῆς. ῾υποχρεώθηκαν νὰ πᾶνε σὲ καινούργιο σχολεῖο, ὅπου ἀναγκάστηκαν νὰ γίνουν πολὺ πιὸ ἀνεξάρτητοι: παλιά, ἐξαρτιόντουσαν γιὰ ὅλα ἀπὸ μένα, ἀλλὰ ἐδῶ σὰν νὰ πῆραν ξαϕνικὰ μπροστὰ καὶ ἄρχισαν νὰ ὀργανώνονται μὲ τρόπους ποὺ οὔτε κὰν τοὺς ὑποψιάζονταν. Μιλούσαμε ἐλάχιστα γιὰ τὴν παλιά μας ζωή, τόσο ποὺ ἄρχισε κι αὐτὴ νὰ μοιάζει ἐξωπραγματική. ῞Οταν πρωτοήρθαμε

Μ Ε Τα Βα σ η

ἐδῶ, εἶπα στὸν Τζέραρντ, μερικὲς ϕορὲς βγαίναμε βόλτα τὸ βραδάκι στὴ γειτονιὰ καὶ χαζεύαμε γύρω μας σὰν τουρίστες. στὴν ἀρχὴ οἱ γιοί μου μὲ κρατοῦσαν διακριτικὰ ἀπὸ τὸ χέρι τὴν ὥρα ποὺ περπατούσαμε, ἀργότερα τὸ ἔκοψαν καὶ εἶχαν τὰ χέρια τους στὶς τσέπες. σὲ λίγο καιρὸ οἱ βραδινές μας βόλτες σταμάτησαν, ἐπειδὴ τ ᾽ἀγόρια ἔλεγαν πὼς εἶχαν πολὺ διάβασμα. ῎Ετρωγαν τὸ βραδινό τους στὰ γρήγορα καὶ μετὰ κλείνονταν στὰ δωμάτιά τους. Τὸ πρωὶ ἔϕευγαν νωρὶς νωρὶς μέσα στὸ γκρίζο χάραμα, καλπάζοντας στὰ βρόμικα πεζοδρόμια, μὲ τὰ βαριὰ σχολικά τους σακίδια νὰ χοροπηδᾶνε πάνω κάτω στὴν πλάτη τους. Οἱ γνωστοί μου ἐπικροτοῦσαν συνεχῶς αὐτὲς τὶς ἀλλαγές, προϕανῶς τὶς θεωροῦσαν ἀπαραίτητες. ῎ακουγα πιὰ τόσο συχνὰ πόσο χαίρονταν ποὺ μ᾽ἔβλεπαν νὰ ξαναστέκομαι πάλι στὰ πόδια μου, ὥστε ἄρχισα ν ᾽ἀναρωτιέμαι μήπως τελικὰ δὲν ἤμουν γι᾽αὐτοὺς παρὰ ἕνα ἀντικείμενο συμπόνιας· μήπως τελικὰ ἐνσάρκωνα κάποια συγκεκριμένη ἀνησυχία ἢ ϕόβο γιὰ ὅσους μὲ γνώριζαν, κάτι ποὺ θὰ προτιμοῦσαν νὰ μὴν τοὺς τὸ θυμίζει κανείς. «Κι ἐγὼ ποὺ νόμιζα πὼς ὅλα σοῦ εἶχαν πάει δεξιά», εἶπε ὁ Τζέραρντ ἀργόσυρτα. «νόμιζα πὼς ἡ ζωή σου ἦταν τέλεια. ῞Οταν ἔϕυγες, αὐτὸ ποὺ μὲ ἔθλιβε ἦταν ὅτι ἔδινες τὴν ἀγάπη σου σὲ κάποιον ἄλλον, ἐνῶ θὰ μποροῦσες κάλλιστα νὰ τὴ δίνεις σ ᾽ἐμένα. γιὰ σένα ὅμως εἶχε σημασία τὸ ποιόν ἀγαποῦσες». θυμήθηκα τότε τοὺς ἐξωϕρενισμοὺς καὶ τὶς παιδαριώδεις ἐκδηλώσεις τοῦ Τζέραρντ ἐκείνης τῆς ἐποχῆς, ἐνίοτε καὶ τὴν ἐπιδειξιομανία του καὶ τὶς συνεχεῖς μεταπτώσεις του. Εἶπα ὅτι νόμιζα πὼς οἱ περισσότεροι

RACHEL CUSK

γάμοι λειτουργοῦσαν ὅπως ἡ μυθοπλασία, μὲ τὴν ἄρση τῆς δυσπιστίας. Μὲ δυὸ λόγια, ὅτι αὐτὸ ποὺ τοὺς κρατοῦσε δὲν ἦταν τόσο ἡ τελειότητα ὅσο τὸ ν ᾽ἀποϕεύγεις κάποιες ὄψεις τῆς πραγματικότητας. Εἶχα πλήρη ἐπίγνωση πὼς τὴν ἐποχὴ ποὺ συνέβησαν αὐτὰ τὰ γεγονότα ὁ Τζέραρντ ἀποτελοῦσε γιὰ μένα μιὰ τέτοια πραγματικότητα. ῎Επρεπε νὰ ἀγνοήσω τὰ συναισθήματά του· ἡ ἱστορία δὲν μποροῦσε νὰ δομηθεῖ ἀλλιῶς. Τώρα ὅμως, συνέχισα, ὅταν σκέϕτομαι ἐκείνη τὴν ἐποχή, συνειδητοποιῶ ὅτι ὅλα αὐτὰ τὰ στοιχεῖα ποὺ εἶχα ἀγνοήσει –ὅλα ὅσα εἶχα ἀπορρίψει ἢ ἐσκεμμένα ξεχάσει ἐν ὀνόματι ἐκείνου τοῦ ἀϕηγήματος– ἦταν ἐκεῖνα ποὺ ὑπερίσχυαν ὅλο καὶ περισσότερο. σὰν τὰ ἀντικείμενα ποὺ εἶχα ἀϕήσει στὸ διαμέρισμά του, ἔτσι κι αὐτὰ τὰ παραπεταμένα στοιχεῖα εἶχαν ἀποκτήσει ἄλλο νόημα μὲ τὴν πάροδο τοῦ χρόνου, ὄχι πάντα μὲ τρόπο ποὺ μποροῦσα εὔκολα ν ᾽ἀποδεχτῶ. γιὰ παράδειγμα, ἡ ἀδιαϕορία μου ἀπέναντι στὸν πόνο τοῦ Τζέραρντ, ποὺ τότε οὔτε ποὺ τὴ λογάριαζα, εἶχε ϕτάσει νὰ μοῦ ϕαίνεται ὅλο καὶ πιὸ ἐγκληματική. Τὰ πράγματα ποὺ εἶχα ἐγκαταλείψει ἐπιδιώκοντας ἕνα καινούργιο μέλλον, τώρα ποὺ κι αὐτὸ τὸ μέλλον εἶχε ἀπορριϕθεῖ, γίνονταν ὅλο καὶ πιὸ ἐπικριτικά, σὲ βαθμὸ ποὺ εἶχα ἀρχίσει νὰ ϕοβᾶμαι ὅτι μὲ τιμωροῦσαν κατ ᾽ἀναλογία γιὰ κάτι ποὺ δὲν εἶχα καταϕέρει κὰν νὰ ἀξιολογήσω ἢ νὰ ἀπαριθμήσω. ῎Ισως νὰ μὴν εἶναι ποτὲ ξεκάθαρο, εἶπα, τί πρέπει νὰ περισωθεῖ καὶ τί νὰ καταστραϕεῖ. ῾Ο Τζέραρντ εἶχε σταματήσει καὶ μὲ ἄκουγε, μὲ μιὰ ἔκϕραση ὅλο καὶ μεγαλύτερης ἔκπληξης. «Μὰ σὲ συγχώρεσα», εἶπε. «σοῦ τὸ ἔγραψα στὸ γράμμα μου».

Αναζητ'στε το εδ,