Fernando Aramburu: «Πατρίδα»

125 κεφάλαια, πάνω-κάτω όμοιας έκτασης όλα, 718 σελίδες στο μεταφρασμένο ελληνικό κείμενο, μαζί με ένα μικρό γλωσσάρι βασκικών λέξεων, μία πατρίδα, ένα σύμπαν, αυτό της βασκικής επαρχίας του Σαν Σεμπαστιάν στην Ισπανία, που ξεδιπλώνεται ολοκληρωμένο από την πρώτη έως την τελευταία σελίδα και κυρίως η αφηγηματική τεχνική του συγγραφέα, μαζί με πολλά άλλα, έχουν κάνει την Πατρίδα του Φερνάντο Αραμπούρου, που μας έφεραν στα ελληνικά οι Εκδόσεις Πατάκη, σε μια εξαιρετική μετάφραση της βραβευμένης μεταφράστριας Τιτίνας Σπερελάκη, ένα ανάγνωσμα ιδιαίτερα αγαπητό – πράγματι, δεν βρήκα άνθρωπο που να μην του άρεσε, λιγότερο ή περισσότερο, αυτό το βιβλίο! Γιατί, όμως;

Ο Φ. Αραμπούρου γεννήθηκε το 1959 στο Σαν Σεμπαστιάν, όπου και μεγάλωσε. Από το 1985 κατοικεί στο Λίπσταντ της Γερμανίας με την οικογένειά του διδάσκοντας ισπανική γλώσσα και δημιουργική γραφή. Στα έντεκα βιβλία του περιλαμβάνονται μυθιστορήματα, συλλογές διηγημάτων και παιδικά. Είναι βραβευμένος για τέσσερα απ’ αυτά τα βιβλία με διάφορα βραβεία, με τη μερίδα του λέοντος να καταλαμβάνει η Πατρίδα, ενώ το βιβλίο Ο τρομπετίστας (στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Gema, σε μετάφραση Κατερίνας Ρούφου) έχει γυριστεί ταινία, εξίσου βραβευμένη, κι έχουν πουληθεί ήδη τα δικαιώματα ώστε η Πατρίδα να γυριστεί σε τηλεοπτική σειρά. Εν αναμονή επ’ αυτού…

Αν θεωρήσουμε πως το βιβλίο κινείται πάνω σε δυο άξονες, εκείνον των τριών τελευταίων δεκαετιών της δράσης της εθνικιστικής και αυτονομιστικής οργάνωσης των Βάσκων ΕΤΑ (Euskadi Ta Askatuna), μέχρι την παράδοση του οπλισμού της, υπέρμαχο της απόσχισης από το ισπανικό κράτος και αυτονομίας των Βάσκων, και την ιστορία δυο πάλαι ποτέ στενά συνδεδεμένων βασκικών οικογενειών που έρχονται σε ρήξη εξαιτίας αυτής, τότε περισσότερο θολώνουμε το τοπίο. Διότι, όπως παραδέχεται κι ο συγγραφέας σε συνεντεύξεις του, σκοπός του ήταν περισσότερο να αποδώσει αυτό το κλίμα που είχε διαμορφωθεί τότε εξαιτίας της δράσης της ΕΤΑ, όσο, μάλλον, και τον αντίκτυπο που είχε αυτή η δράση στον απλό κόσμο των Βάσκων, αναδεικνύοντας μέσα απ’ αυτά την έννοια της οικογένειας υπεράνω όλων. Και πράγματι το πετυχαίνει.

Μια μετρημένη αποστασιοποίηση σε αντιδιαστολή με την ψυχική εμπλοκή – γεγονός που, αν συνέβαινε, θα διέλυε και τον ίδιο τον συγγραφέα συναισθηματικά.

Το βιβλίο αρχίζει με την απόφαση της Μπιτόρι, συζύγου του δολοφονηθέντος από χρόνια επιχειρηματία Τσάτο, να επιστρέψει στο χωριό της, που το είχε εγκαταλείψει μετά τη δολοφονία του άντρα της μαζί με τα παιδιά της, λόγω της είδησης της οριστικής παύσης της ένοπλης δράσης της οργάνωσης. Στα 124 κεφάλαια που ακολουθούν, ο συγγραφέας επιδίδεται σε αναλήψεις που αφορούν την ιστορία των δύο οικογενειών μέσα από τις οπτικές γωνίες των μελών αυτών, επανερχόμενος συνεχώς στο παρόν· κι αν αυτό το σχήμα φαίνεται πως μπερδεύει κάπως τον αναγνώστη, υπάρχουν μέσα στην τριτοπρόσωπη αφήγηση που επιλέγει ο συγγραφέας για να αφηγηθεί την κάθε οπτική γωνία του, πρωτοπρόσωπες φράσεις που διευκολύνουν την αφήγηση στο να γίνει πιο κατανοητή, αλλά και βοηθούν τον αναγνώστη αρκετά ώστε να προσλάβει καλύτερα και ευκολότερα τα δρώμενα ψυχικά. Κι εδώ είναι το μυστικό. Αυτό γίνεται τόσο όσο χρειάζεται…

Και αυτό ακριβώς μπορεί να είναι τόσο ο κολοφώνας αυτού του βιβλίου, όσο θα μπορούσε να είναι και η καταπόντισή του. Ο συγγραφέας, ως Βάσκος και άνθρωπος που έχει ζήσει από κοντά παρόμοιες περιστάσεις στα νεανικά του χρόνια όπως αυτές που αφηγείται, διαλέγει αυτόν τον τρόπο αφήγησης (έχει βάλει και πολύ μάλιστα το χεράκι της η δημιουργική γραφή) προκειμένου να τηρήσει τις αποστάσεις και να γράψει αποστασιοποιημένος για πράγματα που αφορούν την ιδιαίτερη πατρίδα του και τα προβλήματα που προξένησε σε αυτήν και τους κατοίκους της η δράση της ΕΤΑ. Αυτό το κερδίζει με το σπαθί του. Πλην όμως η εν λόγω αποστασιοποίηση στερεί από το βιβλίο το πεπρωμένο του. Ήτοι, του στερεί μια ψυχική ένταση και αφηγηματικότητα διαπλεκόμενη με τον εκάστοτε αφηγητή και την εντός της ιστορίας αφήγηση, που αρμόζει σε τέτοια θέματα και παρόμοια, ανάλογα και με το ταμπεραμέντο του συγγραφέα. Εδώ ενός συγγραφέα που προέρχεται από μια χώρα που βρέχεται από τη Μεσόγειο θάλασσα. Πλην όμως που έχει ζήσει τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στην κεντρική Ευρώπη… Αυτό ακριβώς είναι και το ψυχικό σημείο που έκανε αρεστό αυτό το βιβλίο, όχι μόνο στην Ελλάδα μα και σε πολλές άλλες χώρες όπου μεταφράστηκε. Μια μετρημένη αποστασιοποίηση σε αντιδιαστολή με την ψυχική εμπλοκή – γεγονός που, αν συνέβαινε, θα διέλυε και τον ίδιο τον συγγραφέα συναισθηματικά.

F Aramburu Έτσι λοιπόν ο Αραμπούρου πραγματεύεται τις έννοιες της τρομοκρατίας, της οικογένειας, της φιλίας, της μνήμης και της λήθης διά του τραύματος, εκκινώντας με την αναζήτηση της Μπιτόρι να μάθει αν τελικά αυτός που σκότωσε τον άντρα της ήταν ο γιος της καλύτερής της φίλης. Κι αυτό για έναν και μόνο λόγο. Για να τον κάνει να ζητήσει συγγνώμη για τα εγκλήματά του, προκειμένου να τον συγχωρέσει και η ίδια και να το μεταφέρει στον νεκρό σύζυγό της, Τσάτο, στο μνήμα του, όπου πάει συχνά πυκνά και κάνει ένα είδος συζήτησης μαζί του. Άρα, λοιπόν, η επούλωση του ψυχικού τραύματος, και τέτοιας υφής μάλιστα, έρχεται με τη συγχώρεση, αρκεί αυτή να ειπωθεί λεκτικά από τον θύτη – και δεν θα μπορούσε να είναι διαφορετικά κατά τον καθολικισμό. Πράγματι, αυτό συμβαίνει εδώ. Τι είναι όμως εκείνο που τον κάνει να ζητήσει συγγνώμη; Η πραγματική ψυχική μεταμέλειά του; Αυτό που τον κάνει να ζητήσει συγγνώμη είναι η αναγνωρισιμότητα του σώματος ως τέτοιο και όχι ως ιδεολογικό εργαλείο και εκτελεστικό όργανο και η κατ’ επέκταση ανάγκη διάσωσής του. Ένα σώμα που γνώρισε τη σωματική ικανοποίηση έστω και καθυστερημένα. Και έτσι κάπως μεταστρέφεται ο θύτης ψυχικά.