Κούλα Αδαλόγλου: «Γιατί το μέλλον μια μικρή κουκίδα»

Το συναίσθημα, αυτή η μυστηριώδης δύναμη που συνιστά στοιχείο επιβίωσης και επικοινωνίας. Ο κόσμος του δεν είναι άρρητος, αλλά στενά δεμένος με τον λόγο. Ο πυρήνας του ποιητικού έργου έχει να κάνει με την ψυχή, γι’ αυτό και είναι πάντα συναισθηματικός. Το συναίσθημα γίνεται τόπος συνάντησης ψυχών, βιωματική μέθεξη, υποκειμενικότητα που βιώνεται και μοιράζεται, δημιουργική διαδικασία όπου «οι ψυχές ανταλλάσσουν μεταξύ τους τις καλά φυλαγμένες εικόνες τους που απεικονίζουν τα μυστικά της ζωής». Η Κούλα Αδαλόγλου ως τεχνίτρια του λόγου κατέχει την τέχνη του συναισθήματος διασώζοντας τον λυρισμό της καθημερινότητας, αυτού του περιβλήματος όπου κατοικεί ο άνθρωπος με τα δρώμενά του.

Διδάκτωρ γλωσσολογίας, πεζογράφος και ποιήτρια, η Αδαλόγλου έχει προσφέρει ουκ ολίγα έως τώρα στα γράμματα της χώρας μας. Στην τελευταία της ποιητική κατάθεση, Γιατί το μέλλον μια μικρή κουκίδα (Εκδόσεις Σαιξπηρικόν), καταπιάνεται με την καθημερινότητα, αυτή την άμεση παρουσία του «είναι» μας, στο «είναι» μας. Ίσως γι’ αυτό την αγαπάμε. Γιατί το απαράλλαχτο πηγαινέλα της καθημερινότητας με τα άχαρα πράγματά του, η Αδαλόγλου το κάνει ποίηση, ομορφιά. Του δίνει τον αέρα της αθανασίας αποκαλύπτοντας σε μας το ουσιώδες. Μας βοηθά να το δούμε ιστορημένο στην αιώνια αλήθεια του.

Ο λόγος της Αδαλόγλου στην παρούσα συλλογή διατηρεί τα χαρακτηριστικά που συναντήσαμε στις προηγούμενες ποιητικές της καταθέσεις, τον ανομοιοκατάληκτο ελεύθερο στίχο με τη λιτή έκφραση, την υπαινικτικότητα, τη μουσικότητα, τη διακειμενικότητα. Τα ποιήματά της διακρίνονται από αυτοαναφορικότητα και σκηνοθεσία. Στίχοι προηγούμενων ποιητικών της συλλογών συνομιλούν με νεότερους ή με στίχους άλλων ποιητών, ενώ η εικονοπλασία προβάλλει ως σταθερό της χαρακτηριστικό.

«Αν το καλλιτεχνικό έργο δεν απεικονίζει παρά το ειδικό και όχι το άπειρο και το γενικό, δεν αξίζει να λέγεται έργο τέχνης», γράφει ο Schelling. Και ο Αριστοτέλης, στην Ποιητική του, αναφέρεται στα «καθόλου», σε καταστάσεις που αφορούν πάγιες και θεμελιακές ανθρώπινες αντιδράσεις και ψυχικές διαθέσεις, θέλοντας να δηλώσει πως η ποίηση δεν ασχολείται με «το καθ’ έκαστον», αλλά αποδεσμευμένη από χωροχρονικούς προσδιορισμούς ενδιαφέρεται για το μόνιμο και το υπερχρονικό.

Γιατί το απαράλλαχτο πηγαινέλα της καθημερινότητας με τα άχαρα πράγματά του, η Αδαλόγλου το κάνει ποίηση, ομορφιά.

Η Κούλα Αδαλόγλου, ενώ ασχολείται με θέματα ανούσια και καθημερινά, πετυχαίνει να πραγματευτεί «τα καθόλου». Καταφεύγοντας στο συγκεκριμένο και εξατομικευμένο, εικονογραφεί και καθιστά μεταδόσιμο το καθολικό. Παρότι δηλαδή το ποιητικό θέμα, η ρίζα της ιστορίας, είναι εντελώς προσωπική, εξασφαλίζει τη συμμετοχική (participational) και εννοιολογική (conceptual) σύνδεση του αναγνώστη με τον θεωρητικό προβληματισμό που προβάλλει το έργο.

Η προσωπικότητα της ποιήτριας καθορίζει την ποιητική θεματολογία, την ηθική –το ήθος του έργου– αλλά και την τεχνοτροπία και τα συναισθήματα. Η Αδαλόγλου σκύβει με λεπτότητα πάνω στα μικρά και καθημερινά, για να τους δώσει την αξία που εμπεριέχουν και να εκφράσει μέσω αυτών την ολότητα. Ο όρος «συναισθηματική τονικότητα», που χρησιμοποιεί ο Michel Haar στη ζωγραφική, ως το σημείο από όπου γεννιούνται οι διάφορες όψεις του έργου, ισχύει για την Αδαλόγλου, εφόσον η ποιήτρια δε δημιουργεί απλώς ένα συναίσθημα, αλλά το διατηρεί έως το τέλος της ποιητικής συλλογής. Είναι από τις φορές που το ενδιαφέρον για ένα ποιητικό πόνημα εξακολουθεί αμείωτο έως το τελευταίο ποίημα.

Η συγκίνηση που αποπνέει η συλλογή συνδέεται με την ευχαρίστηση, γιατί καθώς ο αναγνώστης συν-αισθάνεται σκέψεις και αισθήματα, νιώθει την ισχυρή διέγερση να τον ανεγείρει πάνω από τα γεγονότα και να τον ελευθερώνει. Το ποίημα γίνεται έτσι μέσο μύησης στη μεταφυσική χαρά και φέρνει την «κάθαρση». Η ποιητική αποτελεσματικότητα του έργου της Αδαλόγλου είναι αυτή η διττή και αδιαίρετη γνωστική και συναισθηματική απόλαυση που μετατρέπει «το ίδιον» σε «οικεία» υπόθεση, αλλά και «ηδονή», σύμφωνα με τον Αριστοτέλη.

Τα θέματα της Αδαλόγλου στη συλλογή Γιατί το μέλλον μια μικρή κουκίδα διευρύνουν τα φάσμα της γνωστικής μας εμπειρίας και εμπεριέχουν την πιο δυνατή συναισθηματική δομή. Η αξίωσή της παράλληλα να τραβήξει την προσοχή μέσω του ποιητικού λόγου για τα αιώνια θέματα της καταπίεσης, της μετανάστευσης, της αδικίας, ζητώντας περισσότερη ανθρωπιά, κάνει τις εικόνες της να αποκτούν μεγαλύτερη σημασία, τις παρομοιώσεις της να ξεφεύγουν από την αυτο-απεικόνιση και την αυτο-ιδεολογία. Τα ποιήματα της Αδαλόγλου γίνονται έτσι ο καθρέφτης της μοντέρνας εποχής. Ο λόγος της εξάλλου χαρακτηρίζεται από οικειότητα. Υποφώσκει ένας μελαγχολικός λυρισμός, η διάθεση μιας χαμηλόφωνης προσωπικής εξομολόγησης και η διατύπωση μιας πίστης σταθερής, που αφορά τη λυτρωτική επενέργεια της ποίησης.

Στην πρώτη ενότητα, «Όλα μες στο σκοτάδι θα γίνουν», έχουμε 20 ποιήματα άριστα δουλεμένα για τους σκοτεινούς μας καιρούς, την ανθρώπινη σήψη, την ποίηση, τη γλυκιά μελαγχολία της ωριμότητας, τη μνήμη, τα αγαπημένα πρόσωπα. Ποίηση στοχαστική, υπαινικτική, εξετάζει τη σχέση της ατομικής συνείδησης με τον αντικειμενικό κόσμο. Αναμειγνύει το καθημερινό με το λόγιο, το παρελθόν με το παρόν, σε έναν διαρκή μετεωρισμό ανάμεσα στην τάξη και το χάος, το όνειρο και τον εφιάλτη. Πρόκειται για μια ποίηση συναισθηματικής συγκράτησης και διανοητικής λεπτότητας που προκαλεί έντονα τη συγκίνηση. Αποσπασματικές εικόνες, θραύσματα μνήμης, λογοτεχνικές παρηχήσεις και ξενόγλωσσες αναφορές που παραπέμπουν σε εικόνες της Σκοτίας, της Ουαλίας και της Αγγλίας.

Στη δεύτερη ενότητα, «Γιατί το μέλλον μια μικρή κουκίδα», 27 ποιήματα για τη μικρή Νεφέλη, την πολυαγαπημένη εγγονή, στην οποία αφιερώνεται ολόκληρη η συλλογή. Συνθέσεις γεμάτες τρυφερότητα που συγκοινωνούν με την παράδοση, αλλά και με την ξένη κουλτούρα του μακρινού βορρά, όπου μεγαλώνει η μικρή. Δημιουργούνται αναλογίες και παραλληλισμοί με τα παιδιά των προσφύγων, μέσα από τη διαρκή αντιπαραβολή των εικόνων.

Η υπολογισμένη ακρίβεια της έκφρασης, η μουσικότητα του λόγου, ο ελεύθερος αλλά ρυθμικός στίχος ανεβάζουν σε υψηλό σημείο την αισθητική ποιότητα του έργου. Η συνειρμική γραφή, η διακειμενικότητα, η ελλειπτικότητα, η υπαινικτικότητα, συνιστούν κατάθεση θραυσμάτων προσωπικής εμπειρίας που συνάδουν με την αγωνία του σύγχρονου ανθρώπου. Η αίσθηση του φόβου για τη μικρή Νεφέλη απεικονίζει την ανησυχία του μοντέρνου ανθρώπου για το μέλλον. Ωστόσο, εκφράζεται πίστη πως η νέα γενιά με την αθωότητά της θα ξεπλύνει την αμαρτία του κόσμου, θα απελευθερώσει την ανθρωπότητα από το αίμα.

Η ποίηση της Αδαλόγλου συγγενεύει με τον αγγλοσαξονικό μοντερνισμό, την ποίηση του Έλιοτ και του Ντίλαν. Τα ομιχλώδη τοπία του Εδιμβούργου και της Ουαλίας, η επίκληση της φύσης και της θάλασσας, ανακαλούν την αίσθηση του φόβου και της διάσπασης του μοντέρνου ανθρώπου. Ο μοντερνισμός ωστόσο δεν απέχει πολύ από τον ρομαντισμό. Σύμφωνα με τον Ράνταλ Τζάρελ, μάλιστα, αποτελεί απόληξή του. Η Αδαλόγλου προσεγγίζει τους ρομαντικούς στο ζήτημα της αποσπασματικότητας και της ματαίωσης, όπως κάνουν και οι μοντερνιστές. Δεν υποστηρίζει όμως, όπως και εκείνοι, τη μεταφυσική παρηγορία των ρομαντικών.

kadalogl Η ποίηση είναι λόγος «που εξανθρωπίζει, που στοχάζεται τον άνθρωπο και τη διάσταση της ύπαρξής του, που δίνει έναν λόγο ύπαρξης στην ύπαρξη, έναν λόγο του όντος στο ον». Η συλλογή της Κούλας Αδαλόγλου Γιατί το μέλλον μια μικρή κουκίδα είναι ποίηση εξανθρωπιστική, εξευγενιστική. Αισιόδοξη, συγκινητική, όχι μελοδραματική, πηγάζει από πνεύμα υψηλής συνειδητότητας. Ο σύντομος λόγος, με την κορύφωση στο τέλος, θυμίζει έργο θεατρικό, χαμηλόφωνο. Ακούγεται σαν τραγούδι μελαγχολικό με υπόκρουση τη σκοτσέζικη γκάιντα ή τον πορτογαλικό ρυθμό του fado. Ένα στροβίλισμα ευτυχίας μέσα σε δύσκολους καιρούς. Δικλείδα ασφαλείας για να δραπετεύσεις άρδην ανατρέποντας τον παραλογισμό.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
B. Beckermann: Dynamics of Drama. Theory and Method of Analysis.
Ο λόγος της μαζικής επικοινωνίας, Το ελληνικό παράδειγμα, επιμέλεια Π. Πολίτη, Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών (Ίδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη), 2008.