fbpx
Μαίρη Μικέ: «Δοκιμασίες»

Μαίρη Μικέ: «Δοκιμασίες»

Αφορμή για το πολύ ενδιαφέρον πόνημα της καθηγήτριας Νεοελληνικής Φιλολογίας στο ΑΠΘ Μαίρης Μικέ έδωσε το συνέδριο με θέμα «Ελληνική πεζογραφία και δημόσια σφαίρα, 1974-2013», όπου επεξεργάστηκε την ενδοοικογενειακή βία σε τέσσερα μυθιστορήματα των τελευταίων χρόνων και μελέτησε τι μπορεί να συμβαίνει πίσω από τις κλειστές πόρτες και τα παράθυρα των ευπρεπών οικογενειών, σε αστικά περιβάλλοντα, εγγράμματα, ασφυκτικά, καταπιεστικά, αλλά και μίζερα μικροαστικά, όπου βαραίνει το ιστορικό τραυματικό περιβάλλον. Στην έρευνά της ξεκίνησε από τα μυθιστορήματα της εποχής του μεσοπολέμου μέχρι τη χούντα, 1922-1974.

Στην Εισαγωγή της η καθηγήτρια εξετάζει το θέμα της σε ενδογενείς και εξωγενείς δοκιμασίες. Οι πρώτες μπορεί να οφείλονται σε πένθη, έρωτες, αυταρχικότητα των γονέων προς τα παιδιά τους, ενώ οι δεύτερες σε ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές περιπέτειες. Όπως και να ’χει, «κάθε οικογένεια έχει την πληγή της», έλεγε ο Τερζάκης, και «οι ευτυχισμένες οικογένειες είναι ίδιες και απαράλλαχτες· όμως κάθε δυστυχισμένη οικογένεια τη βαραίνει η δική της, η ιδιαίτερη δυστυχία», έλεγε ο Τολστόι στην πρώτη φράση του πρώτου κεφαλαίου της Άννας Καρένινα. Η Μικέ μάς προειδοποιεί ότι η διαπίστωση του Τερζάκη επιβεβαιώνεται στα κείμενα που μελετά.

Η καθηγήτρια ολοκληρώνει τη μελέτη της σε έξι Κεφάλαια και συνοψίζει στα Επιλεγόμενα. Το θέμα της θα αναπτυχθεί σε πέντε άξονες, με ελαστικά όρια μεταξύ τους, και με την επισήμανση των φαινομένων από τα οποία άλλα εμμένουν και επανεμφανίζονται και άλλα παρουσιάζουν ιδιαίτερη ένταση. Έτσι θα εξεταστεί η «Κληρονομικότητα και οι οικογενειακές αξίες», όπου το βάρος πέφτει στην καταγωγή και τις αξίες που πρεσβεύει η οικογένεια και τις μεταδίδει στα νεότερα μέλη της. Η παράδοση φιγουράρει στα κάδρα των προγόνων στους τοίχους, όπως στους Πανθέους του Τάσου Αθανασιάδη, στην Αργώ του Θεοτοκά, στον Γιούγκερμαν του Καραγάτση και αλλού. Ωστόσο, οι οικογενειακές αλυσίδες σπάνε και τα μέλη αποδεσμεύονται σε νέα κοινωνικά σχήματα.

Η «Οικογένεια ως μεταφορά του έθνους», μικρογραφία του έθνους, εμφανίζεται στα μυθιστορήματα του μεσοπολέμου, στους συγγραφείς που ήδη αναφέραμε και σε άλλους. Οι δημιουργοί μεταφέρουν πολιτικές ιδέες, όπως π.χ. ο Θεοτοκάς στη συμβολική Αργώ, με τους Έλληνες Αργοναύτες που ταξιδεύουν με τον ούριο άνεμο του βενιζελισμού. (Να θυμίσουμε ότι η γενιά του ’30 ήταν αστική και φιλοβενιζελική και ότι ο Παναγιώτης Αλεπουδέλης, πατέρας του Οδυσσέα Ελύτη π.χ. είχε προσωπικές σχέσεις με τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Ο Σεφέρης επίσης και ο Θεοτοκάς έχει εξαιρετικές σελίδες για τον Βενιζέλο στην Αργώ. Θαύμασε τον Γεώργιο Παπανδρέου, με τον οποίο μοιράστηκε σκέψεις για την Ελλάδα. Το 1956 ήταν υποψήφιος βουλευτής της Δημοκρατικής Ένωσης στην ιδιαίτερη πατρίδα του, τη Χίο.) Φυσικό είναι, επομένως, η ιδεολογία να εισχωρεί στη λογοτεχνία και να χαρακτηρίζει με τις ιδέες του συγγραφέα τους ήρωες. Έστι και το μυθιστόρημα παίρνει τον χαρακτηρισμό μυθιστορηματικό χρονικό.

Μια συμβολή στην ανταπόκριση της λογοτεχνίας, της κοινωνικής πεζογραφίας, στα κελεύσματα των καιρών.

Στα έργα του Αθανασιάδη και της Πηνελόπης Δέλτα, το έθνος παρουσιάζεται με έναν μεσσιανικό ρόλο και υπάρχουν περιπτώσεις που η «ρητορική περί έθνους ενδύεται την αντίστοιχη της σεξουαλικότητας». (Θα έλεγα ότι τέτοια είναι η περιγραφή της Δάφνης στην Αστροφεγγιά του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου, που νομίζω πως δεν είδα στις σελίδες του βιβλίου. Σαν να είναι η νεραϊδένια παρθένα Δάφνη, η δηωμένη Ελλάδα μετά τη φρίκη.)

Το «Οικογενειακό πλέγμα και ο ταξικός παράγοντας: Η οικο-νομία, ο ρόλος του χρήματος και της εργασίας». Στο κεφάλαιο αυτό έχουμε τις ποικίλες κοινωνικές διαστρωματώσεις, την κοινωνική κινητικότητα, «ανελίξεις ή καταβαραθρώσεις». Στον Θεοτόκη η αριστοκρατία, στηριγμένη στη βενετσιάνικη ιδεολογία, δεν καταδέχεται να εργαστεί, και η επιμειξία των κοινωνικών τάξεων μέσω των ερωτικών σχέσεων θεωρείται προσβλητική. Άλλωστε, για να είναι κάποιος ευγενής, έπρεπε να έχει τρία προσόντα, «tre grandi di civiltà», ήτοι να μην έχει δουλέψει ποτέ ούτε ο ίδιος ούτε ο πατέρας του ούτε ο παππούς του, να μην έχει κατοικήσει ποτέ στην εξοχή, ο ίδιος ή ο πατέρας ή ο παππούς του, αλλά στην πόλη και σε ιδιόκτητη κατοικία, και αν εργάζεται να έχει διοριστεί μόνο σε δημόσια θέση, όπου μόνο οι ευγενείς διορίζονταν.

Ο οικονομικός ξεπεσμός όμως της αριστοκρατίας φέρνει νέες κοινωνικές ανακατατάξεις με μόνο κριτήριο το χρήμα, αφού το πατρογονικό όνομα και ο τίτλος δεν επιλύουν τα οικονομικά προβλήματα. Ωστόσο, η αριστοκρατία επιμένει: «Ο λαός έπρεπε να δουλεύει και να υποτάσσεται». Οι αριστοκράτες δεν θεωρούν την Επτάνησο Ελλάδα: «Δε βγάζουν τα μάτια τους μοναχοί τους;… Άλλοι εκείνοι κι άλλοι εμείς!». Η θέση του λαού –υποταγμένου και υπάκουου– είναι δοσμένη άνωθεν.

Η «Εμποδισμένη ερωτική επιθυμία και η οικογενειακή διασάλευση» εμφανίζεται σε πολλά έργα, καθώς και η προσπάθεια απόσβεσης χρεών με την ερωτική συνεύρεση. Ο Θεοτόκης αφιερώνει «μια από τις πλέον ερωτικές σκηνές του βιβλίου του στη συνάντηση Άλκη-Ευλαλίας», σε μετωπική σύγκρουση με όλες τις συμβάσεις, αλλά «τα χρέη έχουν κι άλλες διαστάσεις που δεν παραγράφονται με τη συναλλαγή του σώματος της Ευλαλίας».

Προσθέτω εδώ τις σημαντικότατες πληροφορίες που μας δίνει ο Κώστας Μπαλάσκας στο βιβλίο του Ξενάγηση στη νεοελληνική πεζογραφία (Μεταίχμιο, 2004, σελ. 129-130): «Το μυθιστόρημα “Οι σκλάβοι στα δεσμά τους” δημοσιεύτηκε το 1922 αλλά η αρχική του σύνθεση είναι πολύ παλιότερη. Πρόκειται για αστικό μυθιστόρημα, η δράση του οποίου εκτυλίσσεται στην πόλη της Κέρκυρας με σκηνικά και πρόσωπα αναγνωρίσιμα από την τοπική κοινωνία. Είναι μια μεγάλη τοιχογραφία που δείχνει αντιστικτικά το τέλος της παλιάς αριστοκρατίας, τη δυναμική άνοδο της νέας αστικής τάξης, την ανάπτυξη των σοσιαλιστικών ιδεών, τη διάψευση των ονείρων, την υπονόμευση του έρωτα». Επίσης, ο Κώστας Μπαλάσκας στο βιβλίο του Κωνσταντίνος Θεοτόκης. Ο τραγικός του έρωτα και της ουτοπίας (εισαγωγικό σημείωμα Θ. Πυλαρινός, εκδ. Ειρμός, Αθήνα 1993) δίνει αναλυτικά τα θέματα που θίγονται στη μελέτη της Μικέ.

Επανερχόμαστε στο βιβλίο με ένα ακόμα θέμα που αφορά την ιδιωτική ζωή και τη δημόσια. Οι άρχοντες ήθελαν να διαφυλάξουν την ιδιωτικότητά τους –το απαραβίαστο του ιδιωτικού χώρου– ωστόσο, το δημόσιο αναλαμβάνει να ξεγυμνώσει το ιδιωτικό, με μεσάζοντες τους τοκογλύφους, που φέρνουν το μέσα έξω. Στα μεταπολεμικά μυθιστορήματα παρατηρείται η δραματική έξοδος από την ιδιωτικότητα ανδρών και γυναικών, για ιστορικούς λόγους.

mmikeΗ μελέτη είναι διεξοδική και η συγγραφέας αντλεί τα συμπεράσματά της από τη διερεύνηση των λεπτομερειών σε πολλά μυθιστορήματα και όχι μόνο σε ένα-δύο δειγματοληπτικά, οπότε μας παρέχει μια πλήρη εικόνα αυτού που υπόσχεται ο τίτλος της. Ακόμη, η εργασία αυτή γίνεται μπούσουλας για τη διερεύνηση μυθοπλαστικών οικογενειακών πλεγμάτων σε μυθιστορήματα άλλων εποχών. Πολύ καλή και άνετη η αφήγηση, οι σημειώσεις και οι πληροφορίες οι οποίες αποτελούν μία προέκταση της συγκεκριμένης μελέτης σε άλλες μελέτες ιστορικές, κοινωνιολογικές, πολιτικές και λογοτεχνικές. Μια συμβολή στην ανταπόκριση της λογοτεχνίας, της κοινωνικής πεζογραφίας, στα κελεύσματα των καιρών.

 

Δοκιμασίες
Όψεις του οικογενειακού πλέγματος στο νεοελληνικό μυθιστόρημα, 1922-1974
Μαίρη Μικέ
Gutenberg – Γιώργος & Κώστας Δαρδανός
488 σελ.
ISBN 978-960-01-2034-9
Τιμή €26,00
001 patakis eshop


 

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ
ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ben Ansell: «Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει»

Ο Μπεν Άνσελ στο βιβλίο του Γιατί η πολιτική αποτυγχάνει: Πέντε παγίδες και πώς να τις αποφύγουμε, το οποίο κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση του Γιώργου Μαραγκού, καταπιάνεται...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
Ελένη Κ. Σπηλιώτη: «Εθνικός Διχασμός: Φιλοβασιλικοί εξόριστοι στη Σκόπελο»

Μ’ ένα σαπιοκάραβο, μέσα σε κατακλυσμιαία βροχή και με φόβο πιθανού τορπιλισμού, φτάνει στις 31 Ιανουαρίου 1918 στη Σκόπελο μια ομάδα επιφανών πολιτικών και άλλων προσώπων που με απόφαση του...

ΚΡΙΤΙΚΕΣ > ΜΕΛΕΤΕΣ - ΔΟΚΙΜΙΑ
«Για τη διαχείριση του πένθους και της απώλειας» και «Γιατί υπάρχει το κακό στον κόσμο;»

Αν υπάρχει ένας μελετητής ικανός να μας εισάγει τόσο στον πλούτο της γλώσσας όσο και των ιδεών του Μεγάλου Ιεράρχη Βασιλείου αλλά και του Πλουτάρχου είναι ο Ιωάννης Πλεξίδας. Με από πολλών ετών...

ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΚΑΤΑΧΩΡΙΣΕΙΣ

ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΟΙ

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ

Διεύθυνση

Πτολεμαίων 4
(Πλατεία Προσκόπων)
11635 Αθήνα,
Τηλ.-fax: 210.7212307
info@diastixo.gr
ISSN: 2585-2485

ΕΓΓΡΑΦΗ ΣΤΟ NEWSLETTER

Εγγραφείτε τώρα στο newsletter μας και μάθετε πρώτοι. τα τελευταία νέα για το βιβλίο και για τις τέχνες.

Με την επίσκεψη στο site μας, αποδέχεστε τη χρήση Cookies από το diastixo.gr, με σκοπό τη βελτίωση των υπηρεσιών που σας παρέχουμε.