Simon Critchley: «Τι σκεφτόμαστε όταν σκεφτόμαστε το ποδόσφαιρο»
«[…] όσα ξέρω σχετικά με την ανθρώπινη ηθική τα οφείλω στο ποδόσφαιρο». «Τα λίγα πράγματα που γνωρίζω για την ηθική τα έμαθα σε ποδοσφαιρικά γήπεδα […]». «Κάποιοι άνθρωποι πιστεύουν πως το ποδόσφαιρο είναι ζήτημα ζωής και θανάτου. […] Μπορώ να σας διαβεβαιώσω πως είναι κάτι πολύ σημαντικότερο από αυτό». Όταν οι δύο πρώτες φράσεις προέρχονται από τον Αλμπέρ Καμί και η δεύτερη από έναν εκ των κορυφαίων προπονητών που πέρασαν ποτέ από τα αγγλικά γήπεδα, τον Μπιλ Σάνκλι της Λίβερπουλ, τότε μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε και το τι γυρεύει η αλεπού στο παζάρι. Ήτοι ένας πολύ καλός φιλόσοφος, όπως Σάιμον Κρίτσλεϊ, που ασχολείται και γράφει και για το ποδόσφαιρο. Το εξαιρετικό βιβλίο του Τι σκεφτόμαστε όταν σκεφτόμαστε το ποδόσφαιρο, σε άψογη μετάφραση του Αντώνη Καλοκύρη, έφεραν στα ελληνικά οι Εκδόσεις Πατάκη.
Ο Κρίτσλεϊ χρησιμοποιώντας σοφά τη μέθοδο της φαινομενολογίας απαντά στο ερώτημα γιατί είναι όμορφο το ποδόσφαιρο και σε τι συνίσταται αυτή η ομορφιά του. Σκοπός του είναι να εστιάσει κυρίως στην απόλαυση που μας δίδει η παρακολούθηση ενός αγώνα ποδοσφαίρου, αλλά και να αναδείξει την ποιητική διάσταση του ποδοσφαίρου στη φαινομενολογία αυτού του όμορφου παιχνιδιού. Δεν επιχειρεί να γράψει μια φιλοσοφία του ποδοσφαίρου, αλλά όπως κι ο ίδιος παραδέχεται στο εισαγωγικό κεφάλαιό του, που το ονομάζει «Σοσιαλισμός»: «Προς μεγάλη μου έκπληξη και χαρά, καθώς έγραφα αυτό το βιβλιαράκι, ανακάλυψα πως πολλά από όσα αληθεύουν φιλοσοφικά –για ζητήματα τόσο γενικά όσο ο χώρος, ο χρόνος, το πάθος, η λογική, η αισθητική, η ηθική και η πολιτική– αποδεικνύονται ως ακόμα πιο αληθή στην περίπτωση του ποδοσφαίρου. […] το ποδόσφαιρο μας προσφέρει προνομιακή πρόσβαση σε διαρκώς οξυδερκείς διαπιστώσεις για το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης στον κόσμο». Και ξεκινώντας από αυτά το ταξίδι του, προχωρά στα υπόλοιπα δεκαπέντε κεφάλαια του βιβλίου για να μας το αποδείξει. Και το πετυχαίνει στο απόλυτο με απλή γλώσσα και ύφος. Άκρως βοηθητικά αποδεικνύονται τα προσωπικά βιώματα που παραθέτει ως φανατικός οπαδός της Λίβερπουλ από τα γεννοφάσκια του.
Ορθά εστιάζει κυρίως στα ζητήματα του χρόνου και του χώρου που δημιουργούνται στο ποδόσφαιρο, είτε από την πλευρά του θεατή-οπαδού, είτε από τη μεριά του ποδοσφαιριστή, ακόμα και από την οπτική γωνία του τεχνικού. «Το ποδόσφαιρο αφορά επίσης τις αλλαγές στο βίωμα του χρόνου. Πρόκειται για αλλαγές στις εντάσεις του βιώματος, όπου ο χρόνος αποκαλύπτεται ότι –όταν προκύπτει εκείνη η κορυφαία στιγμή– είναι ελατός, εύπλαστος και ελαστικός. […] Η χωρητικότητα του παιχνιδιού είναι –αντίστοιχα με τον χρόνο– ελατή, εύκαμπτη και εύπλαστη». Και πώς άλλως θα γινόταν αφού αυτά συστήνουν και το βίωμα, μορφοποιώντας και διατηρώντας τη στιγμή του ποδοσφαιρικού βιώματος, διασώζοντας θεατές και εαυτούς από τον θάνατο, προσφέροντας μια αίσθηση συνέχειας με το παρελθόν και την πιθανότητα της μεταθανάτιας επιβίωσης…
Όταν παρακολουθείς ποδόσφαιρο, είναι σαν να βλέπεις την πιο αηδιαστική και τρομακτική εκδοχή του κόσμου μας.
Στο κεφάλαιο «Πώς είναι να είσαι μπάλα ποδοσφαίρου» ερμηνεύεται η έννοια της διαμεσολάβησης στο ποδόσφαιρο και ταυτόχρονα η απουσία της αμεσότητας με αυτό. Εμβαθύνοντας κατά τι παραπάνω, μπορούμε να καταλάβουμε γιατί και στην Ελλάδα μάς αρέσει να λέμε πως μας αρέσει η μπάλα –και όχι το ποδόσφαιρο– έχοντας βαθιά ριζωμένη στον ψυχισμό μας την έννοια της διαμεσολάβησης, ως καταγωγικό στοιχείο, ενώ δεν μπορούμε να καταλάβουμε αυτό που ακολουθεί στη σκέψη του Κρίτσλεϊ, δηλαδή πως δεν πρόκειται για ουσιαστική απομάκρυνση από την αμεσότητα, αλλά ο τρόπος που πραγματώνεται φαίνεται να είναι διαμεσολαβητικός. Νομίζω πως κάτι παρόμοιο παθαίνουμε και με τον κινηματογράφο. Πρόκειται για κάτι το πραγματικό και ταυτόχρονα πλασματικό. «Το ποδόσφαιρο δεν συνιστά απλώς μια διαμεσολάβηση ως το τελευταίο του στοιχείο, αλλά οφείλει την υπόστασή του στην αναπαραγωγή, στις αστείρευτα επινοητικές πράξεις μίμησης». Μια καθημερινή πραγματικότητα, θα λέγαμε.
Το ποδόσφαιρο για τον Κρίτσλεϊ και τους περισσότερους οπαδούς είναι γιορτή μετά μουσικής. Πέραν του ότι ως γιορτή αποτελεί και μονάδα μέτρησης του χρόνου με τα Μουντιάλ, τα Ευρωπαϊκά κ.λπ. σε δεδομένη χρονική στιγμή, το τραγούδι των οπαδών αποτελεί και τη μεγαλειώδη μήτρα που προβάλλει το παιχνίδι. Η γενεσιουργός αυτή αιτία συστήνει και το δράμα του οπαδού-θεατή, όπως στο αρχαίο ημών θέατρο. Ο παραλληλισμός που κάνει ο συγγραφέας είναι εξόχως επιτυχημένος.
Από έναν φανατικό οπαδό της Λίβερπουλ, όπως ο συγγραφέας, δεν θα μπορούσε να απουσιάζει από το παρόν τομίδιο η περίπτωση του νυν προπονητή της Λίβερπουλ Γιούργκεν Κλοπ, δεδομένης της εξαιρετικής πορείας και του εκπληκτικού παιχνιδιού τής επί Κλοπ εποχής Λίβερπουλ. Του αφιερώνει σχεδόν τρία ολόκληρα κεφάλαια στην προσπάθειά του να εξηγήσει όλα αυτά τα καταβολικά στοιχεία που έχει περιγράψει πιο πριν και αφορούν το ποδόσφαιρο, πώς παίρνουν σάρκα και οστά στην περίπτωση του περσινού νικητή του Τσάμπιονς Λιγκ με την ομάδα της Λίβερπουλ. «Το σημείο κλειδί για τον Κλοπ είναι η πίστη. Όπως λέει, “αν θέλεις να βοηθήσεις, πρέπει να αλλάξεις, και από σκεπτικιστής να γίνεις πιστός. Είναι πολύ σημαντικό”. Όταν ρωτήθηκε […] πώς διαχειρίζεται τον κυνισμό του κόσμου του ποδοσφαίρου με μια φαινομενικά απύθμενη αισιοδοξία και χαρά, αποκρίθηκε χωρίς τον παραμικρό δισταγμό “πιστεύω στον Θεό και μοναδική μου δουλειά είναι να κάνω ό,τι καλύτερο στη ζωή… Η μόνη μου πίεση είναι να είμαι καλός άνθρωπος”. Πρόκειται για ένα υπέροχα ειλικρινές και αφοπλιστικό συναίσθημα…».
Βιβλία όπως αυτό αλλά και παρόμοια, για τα οποία έχουμε γράψει, που αφορούν αυτό το υπέροχο άθλημα που λέμε ποδόσφαιρο, θα έπρεπε όχι μόνο να διαβάζονται αλλά να μελετώνται επισταμένως από τους εγχώριους αρμόδιους δημοσιογράφους, οπαδούς, ποδοσφαιριστές, στελέχη, γενικότερα απ’ όλους όσοι διατείνονται πως έστω τους αρέσει αυτό. Άλλως αποδεικνύεται για άλλη μια φορά πως δεν τους αρέσει τίποτα. Ο Κρίτσλεϊ με τον στοχασμό του φαίνεται πως αγαπάει το ποδόσφαιρο. Εμείς; Αν ναι, ας διαβάσουμε έστω αυτό το βιβλίο και τα παρόμοιά του που υπάρχουν στην εγχώρια αγορά.
Θα ήθελα να κλείσω με μια αποστροφή του συγγραφέα από το ομώνυμο κεφάλαιο. «Όταν παρακολουθείς ποδόσφαιρο, είναι σαν να βλέπεις την πιο αηδιαστική και τρομακτική εκδοχή του κόσμου μας. Η ομορφιά δεν είναι τίποτα περισσότερο από την απαρχή του τρόμου. Αν το ποδόσφαιρο προσφέρει μια εικόνα της εποχής μας, τότε τη βλέπουμε στη χειρότερη, στην πιο κραυγαλέα εκδοχή της…». Μέσα όμως από εκείνες τις μαγικά ανεύθυνες στιγμές που μας προσφέρει, παίρνουμε εκείνη την αναγκαία ανάσα για να συνεχίσουμε στη ζωή.
Τι σκεφτόμαστε όταν σκεφτόμαστε το ποδόσφαιρο
Simon Critchley
μετάφραση: Αντώνης Καλοκύρης
Εκδόσεις Πατάκη, 2019
230 σελ.
ISBN 978-960-16-8298-3, [Κυκλοφορεί]
Τιμή € 9,90
