«“Σκηνές από ένα γάμο” του Μπέργκμαν στο Θέατρο Σημείο» της Ανθούλας Δανιήλ
Πρόκειται για ταινία και τηλεοπτική σειρά του 1973, στην οποία ο Ίνγκμαρ Μπέργκμαν με λιτούς τρόπους είχε αναλάβει να αναλύσει μια συζυγική σχέση, να την περάσει από σαράντα κύματα, να την αποδομήσει και, τέλος, να την ανασυστήσει έξω από το οικογενειακό πλαίσιό της, ως εξωσυζυγική. Λόγω του είδους του, της εσωτερικής οικονομίας του και των έξι επεισοδίων του, το έργο κάλλιστα μπορεί να παρουσιαστεί ως θεατρικό και να αναδείξει τον προβληματισμό του συγγραφέα επί σκηνής. Η προβολή του στον κινηματογράφο είχε κάνει μεγάλη αίσθηση και εξίσου μεγάλη κάνει και στη θεατρική του εκδοχή.
Ο Μπέργκμαν σαν ακτινολόγος γιατρός επιχειρεί να ρίξει φως στα ενδότερα της σχέσης, την οποία ερευνά πίσω από το φαίνεσθαι, από την αρχή της, μετασχηματίζοντάς τη συνεχώς και δίνοντας σε κάθε στάδιο της αλλαγής τη διάρκεια μιας ανάσας μόνο, επιβεβαιώνοντας τη συνεχή ροή των πάντων και μέσα σ’ αυτά των συναισθημάτων, που είναι και τα πιο ευάλωτα και εύθραυστα. Ο θεατής δεν προλαβαίνει να χωνέψει τη μία κατάσταση και αυτομάτως έχει μπει στην άλλη. Το ζευγάρι «αγαπιέται» με σύνεση και αστικό καθωσπρεπισμό. Δεν ερωτεύτηκαν τρελά ποτέ.
Η Μαριάν, στον εισαγωγικό της μονόλογο, μιλάει για τα αρνάκια στην εξοχή και το κρύο, είναι το μόνο εξωτερικό πλάνο που μας δίνεται και αυτό μέσα από τα μάτια της. Στον μονόλογό της θα μας πει: «Δεν υπήρξαν ποτέ εντάσεις» και βέβαια «δεν ερωτευτήκαμε με την πρώτη ματιά» (αξιοπαρατήρητες επισημάνσεις).
Ο Γιόχαν, στον δικό του μονόλογο, μας προετοιμάζει γι’ αυτό που ήδη έχει αποφασίσει. Είναι αναπληρωτής καθηγητής ψυχολογίας στο πανεπιστήμιο και θα του χρειαστούν σχεδόν είκοσι επίθετα για να δώσει μια εμπεριστατωμένη περιγραφή των προτερημάτων του. Πάρα πολύ καλά έχει φιλοτεχνήσει το πορτρέτο του στο κάδρο, έτσι ώστε να μας πείσει για ό,τι θα ακολουθήσει. Για την ώρα όλα είναι τέλεια. Η μαμά «αρχέτυπο μητέρας... Σε υπερβολικό βαθμό» (παίζει τον ρόλο του και αυτό), «Μας θεωρούσαν ιδανικό αντρόγυνο» (έχουμε και την έξωθεν μαρτυρία), δεν ερωτεύτηκαν με την πρώτη ματιά (επίσης έχει σημασία), «δεν μπορώ να πω ότι κάναμε μεγάλη εντύπωση ο ένας στον άλλον» (συνυπολογίσιμο και αυτό). Έχουμε, λοιπόν, ένα ζευγάρι αστικό, καλοβολεμένο με δουλειά, σπίτι, μαμάδες ένθεν και ένθεν, δύο κόρες, όλα τέλεια, κανονικά, δηλαδή ανιαρά σαν στάσιμα νερά, χωρίς κανένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ήτοι έχουμε ένα έδαφος που θα αποδειχτεί ότι δεν θα αντέξει στη βόμβα που ετοιμάζει να ρίξει ο Γιόχαν: είναι ερωτευμένος με την Πόλα, που έχει τα μισά του χρόνια, με ενδιαφέροντα πολλά, καλά καλά δεν ξέρει τι ακριβώς.
Πόσο ο χρωματισμός αλλάζει, όταν αυτός που βλέπει έχει άλλη γωνία από εκείνη απ’ όπου κοιτάζει ο ήρωας τον εαυτό του. Και από εκεί κι έπειτα το δράμα θα παιχτεί μέσα σε ένα δωμάτιο. Ο Γιόχαν, με όλη την αυτάρεσκη διάθεση να βρει τέλεια όλα όσα τον χαρακτηρίζουν και να δικαιολογήσει τον έρωτά του με την Πόλα, και η Μαριάν να αγωνίζεται να εξασφαλίσει μια Κυριακή να μείνουν μόνοι με τα παιδιά τους και να απολαύσουν την οικογένεια. Φυσικά, δεν θα απολαύσουν τίποτα. Θα χωρίσουν.
Ο σκηνοθέτης, όπως και ο συγγραφέας, δεν είχε εξωτερικό τοπίο να απλωθεί. Τον ενδιαφέρει μόνο το τοπίο της ψυχής.
Τέλος, οι δύο πρώην σύζυγοι, σε νέο γάμο πλέον, συναντιούνται κρυφά, ξαναζούν μαζί παρενθετικά και με τον τρόπο τους φωτίζουν τη σχέση τους, που χρειαζόταν αλλαγή, αποδεικνύοντας ότι δεν είναι ο γάμος που κρατάει τη σχέση, αλλά η αγάπη τους που αποδείχτηκε ισχυρότερη από τον γάμο.
Ο Μπέργκμαν πολύ σωστά επέλεξε την ηλικία των ηρώων του. Είναι λίγο μετά τα σαράντα, όταν εκπνέει η νιότη και η κανονικότητα του βίου γίνεται ανιαρή και επαναπροσδιορίζεται το ποιος είμαι, τι κάνω και πού πάω, τι δικαιούμαι να απολαύσω που το πρόγραμμα της στρωμένης καθημερινής ζωής μού στερεί.
Ο σκηνοθέτης, όπως και ο συγγραφέας, δεν είχε εξωτερικό τοπίο να απλωθεί. Τον ενδιαφέρει μόνο το τοπίο της ψυχής. Έτσι, το μοναχικό δωμάτιο του σπιτιού, λιτό και άχρωμο, από την αρχή μάς προετοιμάζει για τον μέσα κόσμο, όπου δίνεται η μάχη πάνω στο προβληματικό σώμα του γάμου. Στα παρασκήνια και πίσω από τις κουρτίνες-τοίχους (ίσως για να φανεί πόσο ευάλωτα είναι τα τείχη που προστατεύουν την οικογένεια), «καιροφυλακτούν», εν αγνοία τους, βεβαίως, παιδιά –δυο έφηβες, υποθέτουμε–, μητέρες μάλλον αυταρχικές, που επιμένουν να τους έχουν μαζί τους στο κυριακάτικο γεύμα, φίλοι, δουλειές και τα άλλα δωμάτια του σπιτιού, όπου και ο ταξιδιωτικός σάκος έτοιμος για την αναχώρηση του Γιόχαν. Οι δυο καρέκλες που πάνε κι έρχονται διαρκώς μοιάζει να συμβολίζουν και τις διαθέσεις που και αυτές συνεχώς αλλάζουν. Στο μεγάλο τραπέζι, με τον καθρέφτη από πάνω, για να έχουμε πλήρη εικόνα, απλωμένα, φύρδην μίγδην, πιάτα, ποτήρια, μπουκάλια, μπιχλιμπίδια, ολοκληρώνουν την εντύπωση της εσωτερικής ακαταστασίας.
Τα δύο πρόσωπα –ο Γιόχαν και η Μαριάν– γίνονται για την παράσταση τέσσερα, με ένα νεαρό ζευγάρι, τον Γιόχαν και τη Μαριάν στα νιάτα τους. Η δράση είναι εξίσου έντονη και για τους νέους και για τους ώριμους, ο λόγος είναι ο πρωταγωνιστής. Η εσωτερική πάλη με τα συναισθήματα διαδέχονται το ένα το άλλο· η ικανοποίηση, η ειρωνεία, η προδοσία, η απελπισία, η αγανάκτηση, η σεξουαλικότητα, η αγάπη. Ο γάμος θα διαλυθεί στο λείο και γλιστερό έδαφος των κοινωνικών συμβάσεων. Ωστόσο, η ανατροπή φέρνει το αισιόδοξο μήνυμα. Η αγάπη έχει σημασία και όχι ο γάμος. Με τα λόγια του Γιόχαν, «Με τον δικό μου παράξενο, ατελή και εγωιστικό τρόπο πρέπει να πω ότι σ’ αγαπώ. Και κάποιες στιγμές νομίζω ότι με αγαπάς κι εσύ, με τον θυελλώδη δικό σου τρόπο. Νομίζω αγαπιόμαστε – ο καθένας μας με τις αδυναμίες του, φυσικά». Και η Μαριάν ξανακοιτάζει έξω τη φύση και τα αρνάκια της.
Εδώ ο Μπέργκμαν νομίζω πως βάζει επί τάπητος το θέμα του γάμου ως κοινωνικού θεσμού. Η αγάπη ανθίζει εκτός γάμου, αλλά δεν είναι της παρούσης.
Στην εξαιρετική παράσταση που έστησε ο Νίκος Διαμαντής, δοσμένη λιτά αλλά και με ιδιαίτερη ένταση, εξαιρετικοί ήταν και όλοι οι ηθοποιοί, Ιωάννα Μακρή και Πέρης Μιχαηλίδης, οι ώριμοι, που βάζουν στο ανατομικό τραπέζι τη σχέση, και οι Λευτέρης Παπακώστας και Κατερίνα Παρισσινού, οι νέοι, που ετοιμάζονται για ό,τι τους περιμένει.
ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ
Σκηνοθεσία: Νίκος Διαμαντής
Μετάφραση: Χρήστος Χρυσόπουλος
Σκηνικά-Κοστούμια: Άση Δημητρολοπούλου
Φωτισμοί: Άννα Σμπώκου
Μουσική-ήχοι: Νίκος Διαμαντής
Φωτογραφίες-βίντεο: Σταύρος Χαμπάκης
Ηθοποιοί: Ιωάννα Μακρή, Πέρης Μιχαηλίδης, Κατερίνα Παρισσινού, Λευτέρης Παπακώστας
Παραστάσεις: Παρασκευή-Σάββατο στις 21.00, Κυριακή στις 20.00
Διάρκεια: 2 ώρες, χωρίς διάλειμμα
Εισιτήρια: κανονικό 15 ευρώ, φοιτητικό 10 ευρώ, ανέργων 5 ευρώ
Η παράσταση επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού.
Θέατρο Σημείο
Χαριλάου Τρικούπη 4, Καλλιθέα
Τηλ.: 210.922.9579
