Αυτό το πόνημα είναι το τελευταίο κατά σειρά συγγραφικό έργο του Μπάμπη Πλαϊτάκη. Είναι τέσσερα τα έργα στο σύνολό τους που έχει εκδώσει, ένα εκ των οποίων το είχαμε παρουσιάσει εγώ και ο αείμνηστος δάσκαλος, Παναγιώτης Τέτσης. Το εν λόγω μυθιστόρημα, Ο Γκρέκο και ο Μέγας Ιεροεξεταστής, απέσπασε το Βραβείο Ιστορικής Βιογραφίας στα Σικελιανά 2004, και ήταν τόση η επιτυχία του που έχει μεταφραστεί σε πέντε γλώσσες: γαλλικά, ιταλικά, αγγλικά, ισπανικά και κινέζικα.

Αυτή τη φορά όμως έχουμε να κάνουμε με τη θρυλική φιγούρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Του δικού μας Αλέξανδρου. Ίσως η σημαντικότερη μορφή της παγκόσμιας ιστορίας. Τι κεφάλαιο και αυτό...

Ο τίτλος Δείπνο με τον Μεγαλέξανδρο αυτομάτως μας παραπέμπει σε κάτι το πολύ οικείο, και τούτο δεν είναι καθόλου τυχαίο, αφού ο συγγραφέας μόλις από την πρώτη σελίδα αρχίζοντας την αφήγηση αποκαλύπτει τις προθέσεις του· εύγλωττο και ευχάριστο λόγο, καθημερινό θα έλεγα, ικανό να απευθυνθεί και σε πολύ μικρότερες ηλικίες, κάτι το πολύτιμο διότι αμέσως γίνεται ένα ισχυρό εργαλείο στην επιμόρφωση των νέων στο να μάθουν και να κατανοήσουν σημαντικά ελληνικά ιστορικά γεγονότα πέραν του καθιερωμένου. Ενώ την ίδια στιγμή είναι και ένα θέμα τα μάλα επίκαιρο, που θα έπρεπε να ενδιαφέρει τους πάντες.

Το θεατρικό έργο Δείπνο με τον Μεγαλέξανδρο επιχειρεί να σκιαγραφήσει τον χαρακτήρα και να εκφράσει τα συναισθήματα του θεοποιημένου Αλέξανδρου υπό την επήρεια του ποτού. Ταυτοχρόνως, η βούληση του συγγραφέα είναι να αποκαλύψει τη γήινη πλευρά του μυθικού Μακεδόνα αυτοκράτορα.

Το να γράφει κανείς ένα θεατρικό έργο δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Στην περίπτωση αυτή όμως έχουμε να κάνουμε με συγγραφέα-σκηνοθέτη, κι έτσι εκ των πραγμάτων έχουμε μια σύζευξη, που οδηγεί στην επιτυχία. Ο Πλαϊτάκης, με την προϋπηρεσία του στη σκηνοθεσία και καλός γνώστης της αρχαίας ελληνικής ιστορίας και γραμματείας, προβαίνει σε μια εκ βαθέων, μια de profundis εξιστόρηση ενός δείπνου, γνωστό σε εμάς μέσω αρχαίων πηγών. Ως εκ τούτου, η όλη υπόθεση εδράζεται σε απτά γεγονότα και όχι απαραίτητα σε μυθοπλαστικές ευρεσιτεχνίες. Κι όπως δηλώνει και ο ίδιος: «Προτίμησα να πατήσω πάνω στις πηγές: Πλούταρχο, Αρριανό και Κούρτιο» – και βέβαια αυτό πολύ σοφό, θα συμπλήρωνα εγώ.

Ας θυμηθούμε λίγο το πλούσιο υλικό που μας κληροδότησαν αυτές οι πηγές. Ο ιερέας του Δελφικού ναού Πλούταρχος, ιστορικός, βιογράφος και δοκιμιογράφος, είναι από τους λίγους που άφησε πίσω του έναν τόσο αξιοσημείωτο όγκο κειμένων. Μεταξύ άλλων διασωθέντων έργων είναι και το περίφημο Βίοι παράλληλοι. Σας αναφέρω ένα ψήγμα από τον πρόλογο της έκδοσης: «Ο Μέγας Αλέξανδρος ζωγραφίζεται από τον Πλούταρχο με κάθε ιστορική λεπτομέρεια και ακρίβεια, ανατέμνεται, θα έλεγε κανείς, μέχρι των ελάχιστων ψυχολογικών του ινών και μας παρουσιάζεται παρθενικότατα ωραίος, ισόθεος σχεδόν, σε όλες τις εκδηλώσεις της ζωής του». Ένα σημαντικό συμπλήρωμα είναι και το: Ηθικά, κεφάλαιο «Περί τύχης και αρετής Αλέξανδρου».

Από την άλλη πλευρά, ο πολυπράγμων Αρριανός, συγγραφέας, ιστορικός, φιλόσοφος, γεωγράφος, πολιτικός και στρατιωτικός, στο πόνημά του Αλεξάνδρου Ανάβασις απεικονίζει με γλαφυρότητα την όλη εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου, με γεγονότα, ανέκδοτα και περιγραφές. Kαι τέλος, o Κούρτιος, που ήταν Ρωμαίος ιστορικός και ύπατος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, με περίοδο ακμής τον πρώτο αιώνα, έγραψε σε δέκα βιβλία στα λατινικά τις Ιστορίες του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Βέβαια, ας μην ξεχνάμε και τη σπουδαία συμβολή του Διόδωρου Σικελιώτη, ιστορικού και συγγραφέα, που έγραψε το έργο Ιστορική βιβλιοθήκη κατόπιν παραγγελίας των Ρωμαίων. Το έργο αποτελείται από 40 βιβλία, εκ των οποίων το 17ο αναφέρεται στις κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Είναι βέβαιο ότι υπάρχουν και πολλές άλλες μικρότερου μεγέθους πηγές, αλλά θα χρειαζόμασταν πολύ χρόνο να τις αναφέρουμε, ας αρκεστούμε σε αυτές.

Ο Πλαϊτάκης φαίνεται ότι μελέτησε και επεξεργάστηκε όλο αυτό το αρχαίο υλικό και αποκύησε το Δείπνο του μέσα από μία «μοντέρνα» ματιά, αν μου επιτραπεί η έκφραση, απευθυνόμενος πλέον στον σύγχρονο σημερινό μας κόσμο. Φυσικά εδώ δεν αναφερόμαστε σε ένα οποιοδήποτε δείπνο, αλλά σε ένα μεγαλοπρεπές αρχαιοελληνικό συμπόσιο, με όλα τα στολίδια και φτιασίδια που του αρμόζει. Παλατιανό κάδρο, γιορτινή ατμόσφαιρα. Τόπος, τα βάθη της Ανατολής, παλάτι στα Μαράκανδα της Σογδιανής, σημερινή περιοχή του Ουζμπεκιστάν.

Παρ’ όλα αυτά, το βιβλίο είναι ιδιαίτερα πυκνό, τα νοήματα ξεχειλίζουν, ενώ οι προβληματισμοί που θέτει είναι κάτι παραπάνω από σύγχρονοι.

Το εν λόγω πόνημα είναι διαρθρωμένο σε τρεις Πράξεις. Οι πρωταγωνιστές όλοι συνοδοιπόροι, διάδοχοι και επίγονοι με άκρως ενεργό ρόλο στην ιστορία του στρατηλάτη. Κομπάρσοι στο φόντο, πολλοί. Δύο σκηνικά: αίθουσα συμποσίου, κρεβατοκάμαρα του Αλέξανδρου. Πλούσιοι οι διάλογοι, άριστη ροή, σκηνογραφία φειδωλή.

Μόλις από την Πρώτη Πράξη ο εικοσιοχτάχρονος Αλέξανδρος, ως πρωταγωνιστής και ιθύνουσα τάξη, εμφανίζεται μεθυσμένος και περιστοιχισμένος από τους συντρόφους του. Από τη μια πλευρά κάθονται οι νέοι μακεδονικής καταγωγής αξιωματικοί της δικής του γενιάς, όπως είναι ο Ηφαιστίων, στρατηγός, σωματοφύλακας, και από παιδιά πολύ στενός φίλος του Αλέξανδρου. Πλάι σε αυτόν ο Πτολεμαίος Αʼ, στρατηγός, σωματοφύλακας και επίσης στενός φίλος του Αλέξανδρου. Παράπλευρα είναι ο Λεοννάτος, Μακεδόνας αξιωματικός, σωματοφύλακας και αυτός στενός φίλος του Αλέξανδρου και διάδοχός του. Τέλος, από αυτή την πλευρά βρίσκεται και ο Σέλευκος Αʼ, διάδοχος και ιδρυτής της δυναστείας των Σελευκιδών.

Από την άλλη πλευρά κάθονται αξιωματικοί της γενιάς του πατέρα του, μεγαλύτερης ηλικίας, όπως είναι ο Λυσίμαχος, σωματοφύλακας και διάδοχος. Ο Περδίκκας, ευγενής και διάδοχος. Ο Κρατερός, Μακεδόνας στρατηγός και πιστός φίλος του Αλέξανδρου. Ο Κλείτος ο Μέλας – ο Κλείτος είναι ο συμπρωταγωνιστής του Αλέξανδρου στο θεατρικό. Είναι η αφορμή της τραγικής στιγμής της δολοφονίας, που στο τέλος χάνει την ίδια του τη ζωή. Ήταν στρατηγός και έμπιστος, που το 334 π.Χ. στη μάχη των Μακεδόνων με τους Πέρσες έσωσε από βέβαιο θάνατο τον Αλέξανδρο.

Μια διευκρίνηση εδώ: διάδοχοι ονομάστηκαν οι στρατηγοί του Μεγάλου Αλεξάνδρου οι οποίοι μετά τον θάνατό του διαμοιράστηκαν το κράτος του.

Από την πρώτη σελίδα κιόλας η εικονοφόρος περιγραφή εκ μαγείας μάς μεταφέρει στον επιθυμητό τόπο και χρόνο, και την απαιτούμενη ατμόσφαιρα. Ο Αρίστανδρος ανοίγει την αυλαία, στη διανομή έχει τον ρόλο του soliloquy, είναι φιγούρες που ομιλούν στον εαυτό τους και ίσως σε κάποιο κοινό, ευρέως διαδεδομένοι στα σαιξπηρικά έργα. Ντυμένος στα λευκά και κάτω από έναν μυστηριώδη φωτισμό, μας αναγγέλλει τον κακό οιωνό.

Ο Αρίστανδρος ήταν μάντης της αρχαιότητας και στην Αυλή του Φιλίππου. Από παιδί ο Αλέξανδρος τον εγνώριζε. Με τις αποταμιευμένες γνώσεις του στη μαντική, ο Αρίστανδρος συμμετείχε στις εκστρατείες του Αλέξανδρου, στις οποίες και ασκούσε μεγάλη επιρροή. Στο έργο του Πλίνιου μαρτυρούνται κείμενά του, μεταξύ άλλων και περί μαντικής. Εδώ ο συγγραφέας με ιδιαίτερη μαεστρία βλέπουμε να «φυτεύει» και έναν μάντη, πρόσωπο αδιάρρηκτα συνδεδεμένο με την αρχαιότητα.

Είμαστε ήδη στην Πρώτη Πράξη και η ομήγυρη συμποσιάζεται, στην παρέα είναι και ο Ανάξαρχος, εκπαιδευτής και Έλληνας φιλόσοφος της σχολής του Δημόκριτου, που συμμετείχε στην εκστρατεία. Ο Καλλισθένης, που επίσης βρίσκεται ανάμεσά τους και που με κάθε ευκαιρία εμφανίζεται υπέρμαχος του Αλέξανδρου, κρατάει ουσιαστικό ρόλο. Ο Καλλισθένης ήταν ανιψιός και μαθητής του Αριστοτέλη. Ακολούθησε την εκστρατεία ως ιστοριογράφος της Αυλής. Το έργο Αλεξάνδρου πράξεις που άφησε παρακαταθήκη περιλαμβάνει τα σχετικά με την εκστρατεία και την προσωπικότητα του Αλέξανδρου μέχρι το 327 π.Χ.

Στους εύληπτους διαλόγους που ακολουθούν εντοπίζουμε ένα ευρηματικό λογοπαίγνιο και έναν εσωτερικό του συγγραφέα ρυθμό. Η γραφή συνεπής καθ’ όλη τη διάρκεια, καμία κοιλιά, θα έλεγα το αντίθετο. Χωρίς αμφιβολία, σου κρατάει το ενδιαφέρον μέχρι surcease.

Το ποτό ρέει άφθονο και οι κούπες αδειάζουν αλόγιστα, οι περισσότεροι έχουν υπερβεί το όριο. Η αδυναμία του Αλέξανδρου για το ποτό, φανερή. Ο Πλαϊτάκης απροκάλυπτα επικεντρώνεται σε αυτή του την αδυναμία, διότι επιθυμεί να φωτίσει τη γήινη πλευρά του και του εκρηκτικού του χαρακτήρα, ιδιαιτέρως όταν έπινε. Πράγματι, στο κείμενο ανιχνεύεται η έπαρση που τον κυριεύει καθώς μιλάει για τη θεϊκή του υπόσταση, την ανδρεία του, καθώς και την εξουσία που είναι ικανός να ασκεί με επιτυχία. Παραλλήλως δεν διστάζει να προσβάλει τον πατέρα του, βασιλιά Φίλιππο.

Μέσα σε αυτό το κλίμα έρχεται σε σφοδρή αντιπαράθεση με τον Κλείτο, που απάνω στη συζήτηση αμφισβήτησε τη συμπεριφορά του και τη θεϊκή καταγωγή του... βλέπετε, ήταν και γιος του Δία. Και ως αποτέλεσμα, μην μπορώντας να χαλιναγωγήσει τον εαυτό του και μέσα από το μεθύσι, σκότωσε με τα ίδια του τα χέρια τον άνθρωπο που κάποτε του είχε σώσει τη ζωή! Τι πιο τραγικό!

Και το crescendo της Πρώτης Πράξης... Ο Αλέξανδρος σηκώνει τη λόγχη. Σβήνει τελείως το φως. Ακούγεται η κραυγή του Κλείτου που δέχεται το κτύπημα, σφαδάζοντας...

Όμως η αποκάλυψη βρίσκεται στην Δεύτερη Πράξη. Εκεί φαίνεται όλο το μεγαλείο τού, όχι άδικα, επονομαζόμενου θεού Αλέξανδρου! Εδώ ο συγγραφέας έχει ξεπεράσει τον εαυτό του. O υπέροχος μονόλογος προκαλεί ρίγος στον αναγνώστη... φανταστείτε να τον ενσαρκώνει και ο κατάλληλος ηθοποιός. Μέσα από τις λέξεις, ο Μεγαλέξανδρος καταθέτει την ψυχή του και όλος ο εσωτερικός του κόσμος ρέει σαν χείμαρρος, καθώς βλέπουμε έναν ανθρώπινο Αλέξανδρο και όχι ένα θεοποιημένο ον. Μια φωτισμένη ύπαρξη. Απογυμνωμένος από τη θεϊκή του φύση και μετανιωμένος για την πράξη του, θρηνεί με τον τρόπο του κάθε κοινού θνητού, όπου τον ακούμε να ξεσπά σε λυγμούς.

Θεός ή άνθρωπος... μάλλον και τα δύο! Διαβάζοντας το κείμενο, μπορεί κανείς να βγάλει το συμπέρασμα ότι δεν ήταν τυχαία όλα αυτά που κατάφερε. Δίχως άλλο ήταν ένας σπουδαίος άνθρωπος, και όχι μόνον! Τόσο ανθρώπινος δε, που ήθελε να πάρει την ίδια του τη ζωή για το κακό που έκανε, και να επιβάλει στον εαυτό του την υπέρτατη των ποινών!

Θα τολμούσα να παραλληλίσω τον μονόλογο αυτό με τον μονόλογο του Άμλετ. Έχουνε τόσα κοινά. Βασιλεύς ο ένας, πρίγκιπας ο άλλος. Στη δική μας περίπτωση, έχουμε να κάνουμε με τον Αλέξανδρο που θέλει να βάλει τέλος στη ζωή του, και στην αντίπερα όχθη με τον Άμλετ, που σκέφτεται να πράξει το ίδιο. «Να ζει κανείς ή να μη ζει, αυτό είναι το ερώτημα» (Άμλετ, Πράξη 3η, Σκηνή 1η). Όλα τελικά είναι θέμα τιμής! Προσωπικά, όταν διάβασα το ένα και το άλλο, μου προκλήθηκε το ίδιο συναίσθημα. Με την ίδια συμπάθεια αποτιμώ και τους δύο.

Η Τρίτη Πράξη μάς προσγειώνει κομψά στον αγέρωχο και εμβληματικό Αλέξανδρο που γνωρίζουμε. Χάρη στους συντρόφους του, που τον αποτρέπουν απ’ το να βάλει τέλος στη ζωή του, αναδύεται από τις στάχτες του και προχωρά με παρρησία στις επόμενες κατακτήσεις του.

Αλέξανδρος: Η πορεία συνεχίζεται!
(σελ. 67)

Σβήνουν τα φώτα εκτός από ένα, που φωτίζει για άλλη μια φορά τον Αρίστανδρο.
(σελ. 69)

Και απαγγέλλει: Κι όπως λέει ο αγαπημένος μας ποιητής Ευριπίδης, ο Δίας δεσπόζει πάνω στους θεούς στον Όλυμπο κι όσα προσμένουμε, τα πιο πολλά δεν γίνονται, μα για τα απρόσμενα, βρίσκουν οι θεοί τρόπο να γίνουν.

Δείπνο με τον Μεγαλέξανδρο
Μπάμπης Πλαϊτάκης
24 γράμματα
70 σελ.
ISBN 978-618-5423-100
Τιμή €10,00

Twitter