Μπορεί να πέρασαν χρόνια πολλά, όμως είναι κάποια πράγματα που δεν ξεχνιούνται ποτέ, είναι όλα αυτά που κρατούν ζωντανή μιαν ιστορία που περιμένει τον μάστορα αφηγητή να την αφηγηθεί για να την ακούσουν οι άλλοι. Είναι όλα αυτά που κρατούν ζωντανή μιαν ιστορία, όλα αυτά που εξασφαλίζουν τη μνήμη και την αναταραχή της, το ότι οι επόμενες γενιές δεν θα ξεχάσουν κι οι περασμένες δεν θα ξεχαστούν.

«Η παιδική μου ηλικία έμεινε για πάντα σημαδεμένη από τα αγγλικά συρματοπλέγματα», γράφει η Αλεξάνδρα Ζαμπά. «Οι φωνές της μαμάς μου και το κλάμα της αδερφής μου εκείνη τη μέρα δεν βγήκαν ποτέ από το μυαλό μου», γράφει ο Ουμίτ Ινατσί.

Οι μέρες ημερεύουν. Τα μηνύματα στην άμμο γράφονται ακόμη, κι ας έρχεται πάντα ένα κύμα να τα σβήσει. Τριάντα αληθινές ιστορίες όμως από την Κύπρο υπερασπίζονται τα ίχνη στην άμμο που δεν θα σβηστούν, αλλά θα βαθουλώσουν ξανά με τα περιγράμματα, με τα πέλματα των ποδιών που περπάτησαν στις μνήμες τους και διαιώνισαν με τον τρόπο τους τα ίχνη της μνήμης.

«Δεν φανταζόμασταν τότε ότι το νησί μας θα διαχωριζόταν και θα στέκονταν μακριά μας τα βουνά με όλα τα πουλιά», γράφει η Αλεξάνδρα Ζαμπά. «Θυμάμαι πολύ καλά πως την επόμενη μέρα που γύρισα στο σπίτι είχε πέσει η πρώτη βροχή του φθινοπώρου και το πρώτο πράγμα που είχα σκεφτεί ήταν ότι δεν θα ξαναμύριζα εκείνο το χώμα», γράφει ο Ουμίτ Ινατσί.

Δύο συγγραφείς ανασηκώνουν την προστατευτική μεμβράνη για να μπουν κάτω από την επιφάνεια. Κάτω από το δέρμα της πραγματικότητας. Και τότε κάτι ιερό, μαγικό κι απόκοσμο συμβαίνει όταν η τέχνη λειτουργεί. Τότε η ομορφιά των συναισθημάτων τους μοιάζει ατέλειωτη, το ίδιο και η ευθραυστότητα του κόσμου τους. Η επεξεργασμένη λύπη, ο επεξεργασμένος πόνος μετουσιώνονται σε σοφία, όταν μέσα από τις ζωηρές διηγήσεις τους, που σφύζουν λογοτεχνικής ακεραιότητας, μοιάζουν να ξορκίζουν κοινούς εφιάλτες, κυρίως όλα αυτά που μισούν τα μικρά παιδιά: τη βία, την αποξένωση, τη μοναξιά, τη μη κανονικότητα, τη θλίψη και την τιμωρία.

Γιατί είναι η μνήμη που σε επιλέγει. Η μνήμη που σε ανακαλεί. Η μνήμη που σε επιστρέφει.

«Το παράδοξο είναι ότι χάσαμε τον τόπο μας μένοντας στην πατρίδα», γράφει η Αλεξάνδρα Ζαμπά, η γραφή της οποίας χαρακτηρίζεται από διάσπαρτα και άκρως ενδιαφέροντα ποιητικά στοιχεία. «Αν και μεγάλωσα μέσα στα όπλα, δεν μεγάλωσα μέσα στο μίσος», γράφει ο Ουμίτ Ινατσί.

Άνθρωποι ίσκιοι – ίσκιοι άνθρωποι τις λέξεις τους σκορπούν στην ερημιά κι η πίκρα τους ψελλίζει έναν άλλο δρόμο να τραβήξουν, μήπως σωθούν. Οι σκέψεις γίνονται στιγμές και οι στιγμές οδύνες – οι οδύνες αφήνουν τα ίχνη τους – η μνήμη μεταμορφώνεται. Ένα φως που χάθηκε κι ένα φως που σώθηκε, για να φωτίζει ακόμα και το πιο σκοτεινό λαγούμι της μνήμης. Δυο λάμπες πορτατίφ, τα πορτατίφ της μάνας, το ένα χάθηκε, το άλλο σώθηκε – ευρήματα από την αρχαιολογία της ανάμνησης. «Από τότε όλοι γυρεύουμε αναμνήσεις, κάπου να στηριχτούμε. Κρατάμε σφιχτά κάποιο παλιό αντικείμενο που από μόνο του αποτελεί ένα ξεχωριστό σύμπαν», γράφει η Αλεξάνδρα Ζαμπά στο υποδειγματικό διήγημα «Αρχαιολογία της ανάμνησης».

Τα δέντρα, τα καμπαναριά και τα πουλιά αντιστέκονται στις καταιγίδες. Ο άνθρωπος υψώνει το μικρό του ανάστημα για να δρασκελίσει τα αόρατα ψηλά τείχη της ιστορίας. Κάποτε υπερίπταται στις πολεμίστρες. Ατενίζει τον ορίζοντα του κόσμου – παίρνοντας μαζί του τις παροιμίες, τα τραγούδια, τους χορούς, κυρίως παίρνοντας μαζί του τις λέξεις, αφήνοντας με την τέχνη της αφήγησης τα μικρά του ίχνη, για να διασώσει την ταυτότητά του, για να μπορεί έτσι όπως απομακρύνεται από μια χώρα «αποθήκη πόνου», όπως χαρακτηρίζει η Αλεξάνδρα Ζαμπά την Κύπρο, να μπορεί να αναγνωρίζει τον ίδιο τον εαυτό του. Ένας άνθρωπος χαμένος στη δίνη της ιστορίας είναι ένα άδειο ρούχο που ντύνεται ένα κούφιο σώμα, υμνώντας τη γυμνότητά του, ψάχνοντας ένα καινούργιο σκηνικό να κατοικήσει. Η χαμένη πατρίδα, η πληγωμένη πατρίδα, η διχοτομημένη πατρίδα, η μακρινή πατρίδα θα μοιάζει πάντα ένα κούφιο σώμα που αντιλαλεί τη γυμνότητά του – και ίσως να μη σημαίνει τίποτα χωρίς αυτόν που το φορά ή χωρίς αυτόν που στη μνήμη το ανακαλεί.

Οι παιδικές φωτογραφίες των δύο συγγραφέων στο εξώφυλλο και στο εσωτερικό του δίγλωσσου βιβλίου προκαλούν μιαν αυθόρμητη συγκίνηση. Φαντάζει σαν μια επιλογή που μαρτυρεί το ανεπίστρεπτο. Ό,τι δεν πρόκειται να ξανασυμβεί, να επιστρέψει. Η επίμονη ανάκληση της μνήμης όμως έχει άλλη γνώμη. Γιατί είναι η μνήμη που σε επιλέγει. Η μνήμη που σε ανακαλεί. Η μνήμη που σε επιστρέφει. Η μνήμη είναι μια γλώσσα έξω από τα όρια του κόσμου. Η αποκρυστάλλωση ενός συναισθήματος. Όταν το αόρατο οπτικοποιείται. Όταν το μηδέν ανασυγκροτείται. Οι ανακλήσεις και επαναφορές της μνήμης συγκροτούν μια τελετουργία εξιλέωσης κι εξαγνισμού σ’ έναν κύκλο ζωής-θανάτου.

Αυτό που πετυχαίνουν οι δύο συγγραφείς, που μάλιστα τυγχάνουν και παιδικοί φίλοι, που λογοτεχνικά συνομιλούν με το αντικαθρέφτισμα της αθωότητας και καθαρότητας των παιδικών τους βλεμμάτων στις μαρτυρίες της ζωής τους σε τόπο μαρτυρικό, είναι το ένα και μοναδικό παγκόσμιο αγαθό που κάθε τύπος τέχνης οφείλει εν μέρει να πετυχαίνει, κι αυτό που πετυχαίνουν είναι ένα διπλό καλό: η υπεράσπιση της ύπαρξης και η εξύψωσή της. Γιατί κάθε φορά που διηγείται μια ιστορία ο άνθρωπος μέσα από την υπέρβαση της τραγικότητας εξυψώνει την ύπαρξη και κάθε φορά που εξυψώνεται η ύπαρξη ένας νέος κόσμος, μια νέα πραγματικότητα βρίσκει την αληθινότητά της.

Το δίγλωσσο βιβλίο με τις 30 αληθινές ιστορίες από την Κύπρο, σε εξαιρετική απόδοση από την τουρκική γλώσσα στην ελληνική από τη Λάλε Άλατλι, αποτελεί ένα ακόμα παρήγορο δείγμα του περίφημου ιστορικού συναισθήματος και φέρει μια αξία αδιαπραγμάτευτη, καθώς πρόκειται για ένα βιβλίο μικρό σε μεγάλη συσκευασία κόσμου μέσα από την αμεσολάβητη αθωότητα της παιδικής και νεανικής ματιάς, που αποδεικνύει ότι η πανανθρώπινη συνθήκη αποτυπώνεται ακόμα σε ένα βιβλίο που γράφεται αιώνες τώρα, έτσι όπως συμπληρώνεται από τις μνήμες του καθενός και αποτελεί μέρος του μεγάλου βιβλίου του κόσμου για τον κόσμο.
Αυτό το μεγάλο βιβλίο του κόσμου για τον κόσμο γράφουν οι συγγραφείς κι όλα μοιάζουν να ενώνονται κάτω από την άοκνη βελόνα μιας οικουμενικής ραπτομηχανής, που ενώνει τις αναμνήσεις σε ένα παγκόσμιο πάπλωμα με μπαλώματα τύπου πάτσγουορκ για να ζεστάνει τη συνείδηση της ανθρωπότητας τα κρύα βράδια του σκότους και των χειμώνων της ανθρωπιάς και του πνεύματος.

Ίχνη μνήμης / Hafιza izleri
Τριάντα ιστορίες από την Κύπρο
Αλεξάνδρα Ζαμπά – Ümit Inatci (Ουμίτ Ινατσί)
Αρμίδα
148 σελ.
ISBN 978-9963-255-90-0
Τιμή €12,00

Twitter